बिद्द्युतका आविष्कारक महर्षि अगस्ती

सप्त ऋषि मध्येका एक , अगस्ती ऋषि वशिष्ठ ऋषिका दाजु हुन् ! इनको चर्चा बेद र पुराण दुवै ठाउमा प्रसस्त गरिएको छ !वेद ब्यास भन्दा ईनी धेरै अगाडिका ऋषि भएकाले इनको काल गणना गर्नु असम्भव छ ! नेपाली समाजमा इनलाई खन्चुवाको अर्थमा प्रयोग गरिन्छ कारण इनले देउताहरुलाइ बृतासुर भन्ने दैत्यको अत्याचारबाट मुक्ति दिलाउन समुन्द्रलाई अञ्जुलीमा राखी पिएर सुकाई दिएका थिए ! " अगस्त्य संहिता " इनै द्वारा लिखित ग्रन्थ हो ! इनको आश्रम आज पनि महाराष्ट्र राज्यको नासिक स्थित एक पाहाड माथि छ !

अगस्त्य संहितामा रहेको विधुत उत्पादन सम्बन्धी सूत्र यस्तो छ !
संस्थाप्य मृण्मये पात्रे
ताम्रपत्रं सुसंस्कृतम्‌।
छादयेच्छिखिग्रीवेन
चार्दाभि: काष्ठापांसुभि:॥
दस्तालोष्टो निधात्वय: पारदाच्छादितस्तत:।
संयोगाज्जायते तेजो मित्रावरुणसंज्ञितम्‌॥
-अगस्त्य संहिता
अर्थात
एउटा माटो को भाडो (Earthen pot) लिउ त्यसमा ताम्र पट्टिका (copper sheet) हालम त्यसपछि त्यसमा शिखिग्रीवा ( मयुर को घांटी होइन मयुरको घांटी जस्तो चम्किने copper sulphate), त्यसपछि भिजेको काठको धुलो ( काष्ट पांसु wet saw dust ) हालूं , त्यसको माथि पारा (mercury‌) तथा दस्त लोष्ट (Zinc) हालम अब त्यो तार मिलायौं भने मित्रावरुणशक्ति अर्थात बिजुली उत्पादन हुनेछ ! यसको विद्युत उत्पादन क्षमता 1.138 भोल्ट तथा 23 Amp हुनेछ !
त्यसै पुस्तकमा अगस्ती ऋषिले लेखेका छन् :-
अनने जलभंगोस्ति प्राणो
दानेषु वायुषु।
एवं शतानां कुंभानांसंयोगकार्यकृत्स्मृत:॥
सए ओटा घैटोको पानी प्रयोग गर्यौ भने पानीले आफ्नो रुप परिवर्तन गरेर प्राण वायु (Oxygen) तथा उदान वायु (Hydrogen) मा परिवर्तन हुन्छ !
उनले अगाडी लेखेका छन् :-
वायुबन्धकवस्त्रेण
निबद्धो यानमस्तके
उदान : स्वलघुत्वे बिभर्त्याकाशयानकम्‌। (अगस्त्य संहिता शिल्प शास्त्र सार)
उदान वायु (H2) लाइ वायु प्रतिबन्धक वस्त्र (बेलुन ) मा राख्यौ भने त्यो विमान विद्या मा काम लाग्छ ! प्राचिन ऋषि मुनिको समयमा बिमान को प्रयोग गरिन्थ्यो ! महर्षि भरद्वाज बिमान शास्त्रको रचना गरेका थिए !
अगस्त्य संहिता को आधारमा बिजुलीका नाउहरु :-
(१) तड़ित्‌ - रेशमी वस्त्रहरु घर्षण गरेर उत्पन्न गरिने !
(२) सौदामिनी - बिभिन्न रत्नहरु घर्षण गरेर उत्पन्न गरिने !
(३) विद्युत - बादल द्वारा उत्पन्न हुने !
(४) शतकुंभी - सय ओटा कुंभहरु द्वारा उत्पन्न हुने !
(५) हृदनि - हृद या स्टोर गरिएको बिजुली !
(६) अशनि - चुम्बकीय फलाम द्वारा उत्पन्न बिजुली ।
अगस्त्य संहितामा विद्युत्‌को प्रयोग इलेक्ट्रोप्लेटिंग (Electroplating) को लागि गरिने विवरण पाइन्छ !
यवक्षारमयोधानौ सुशक्तजलसन्निधो॥
आच्छादयति तत्ताम्रं
स्वर्णेन रजतेन वा।
सुवर्णलिप्तं तत्ताम्रं
शातकुंभमिति स्मृतम्‌॥ ५ (अगस्त्य संहिता)
अर्थात्‌-
कृत्रिम स्वर्ण अथवा चाँदीको लेपलाइ सत्कृति भनिन्छ । फलामको भाडोमा सुशक्त पानी अर्थात एसिड हाल्यौ भने यवक्षार (सुन या चांदीको नाइट्रेट )तामालाई सुन या चाँदीले ढाक्द्छ ! सुनले लेपिएको त्यो तामोलाई शातकुंभ अथवा सुन भनिन्छ !
यो विधि विदेशी लेखक David Hatcher Childress ले आफ्नो पुस्तक " Technology of the Gods: The Incredible Sciences of the Ancients" मा पनि लेखेका छन् ! हाम्रा ग्रन्थहरु विदेशिहरुले हामी भन्दा बढी पढे ! त्यसकारण उनीहरु अगाडी बढे त्यसको श्रेय पनि लगे ! हामी हेर्याहेर्यै भयौं !
आज हामी विभवान्तर को एकाइ वोल्ट तथा धारा लाइ एम्पीयर लेख्दछौ ! यी दुई क्रमश: वैज्ञानिक Alessandro Volta तथा André-Marie Ampère को नाममा राखिएको हो ! खासै भन्नेहो भने यसको एकाइ अगस्त्य राखिनु पर्थ्यो !