मेरो लगानीसँग कुरा

 

फाउण्डेसन, रंगशाला र शेयर

अहिले निकै चर्चामा रहेको रंगशालाले शेयर जारी गरे हुन्छ भन्ने टिप्पणी आएको देखियो l शेयर जारी गर्ने सम्बन्धमा मैले जानेको केही कुरा पेश गरेको छु l

शेयर जारी गर्नको लागि पहिलो शर्त कम्पनी वा विशेष कानुनबाट स्थापित संस्था हुनुपर्छ l विशेष कानुनद्वारा हुँदैमा पनि त्यस्तो संस्थाले शेयर जारी गर्छ भन्ने पनि हुन्न l उदाहरणको लागि नेपाल राष्ट्र बैंक ऐन, २०५८ ले स्थापना गरेको नेपाल राष्ट्र बैंक एकप्रकारको कम्पनी भए पनि यसको शेयर जारी हुन्न l त्यस्तै, कर्मचारी संचय कोष पनि कर्मचारी संचय कोष ऐन, २०१९ ले स्थापना गरेको संस्था हो l यसको पनि शेयर जारी हुन्न l यसको पूँजी नै छैन l यो विशुद्ध कोष व्यवस्थापक मात्र हो l

तर नागरिक लगानी कोष नागरिक लगानी कोष ऐन, २०४७ ले स्थापना गरेको गरेको भए पनि यसको पूँजी छ र यसको ऐनमै शेयर जारी हुने भनिएको छ l

यसबाहेक कम्पनी ऐन, २०६३ अनुसार दर्ता हुने संस्थाले शेयर जारी गर्न सक्छन l कम्पनी भनेको नाफामुखी हुन्छ l हुनलाई त नाफा वितरण नगर्ने कम्पनी पनि हुन्छ l नाफा वितरण नगर्ने भन्ने बित्तिकै यसको पूँजी हुन्न l सदस्यले आफ्नो गोजीबाट पैसा निकालेर चन्दाको रुपमा दिने हो l यसलाई शेयर भनिन्न l रंगशाला श्रीमान्-श्रीमतीको नाममा खुलेको फाउन्डेसनले निर्माण गर्दैछ l यो नाफा वितरण नगर्ने कम्पनी हो कि गैरसरकारी संस्था हो मैले बुझेको छैन l यी दुवै मध्ये कुनै एउटा भए पनि यी दुबैको पूँजी हुन्न l

ल एकछिनलाई मानी लिउँ पब्लिक कम्पनी नै बनाउने भए  कम्तिमा ७ जना शेयरधनी हुनुपर्छ l ७ जना शेयरधनी को को हुने ? शेयरधनी बनेर मात्र भएन पूँजी पनि हाल्नुपर्छ l अहिले भएको खर्चलाई नै पूँजीकरण गर्न त सकिएला तर, यो पैसा चन्दामा प्राप्त भएको हो l चन्दामा पाएको पैसालाई श्रीमान्-श्रीमती र उनीहरुले रोजेका अरु ५ जना शेयरधनी खडा गरेर राख्न पनि मिल्ने कुरा हुन्न l

अब पूँजी कति होला भन्ने कुरालाई यसको कुल लागत भनिएको ३ अर्ब रुपैयाँसँग जोडेर हेर्दा पूँजी र ऋणको अनुपात ७०:३० को हिसाबले स्वपूँजी ९० करोड रुपैयाँ हुन्छ l जारी पूँजी ९० करोड रुपैयाँ पूँजीमध्ये संस्थापक र साधरणको हिस्सा क्रमशः ५१ र ४९ प्रतिशत कायम गर्दा ४५ करोड ९० लाख रुपैयाँ संस्थापकको हुन्छ l साधारणतर्फ ४४ करोड १० लाख रुपैयाँ हुन्छ l

यति पूँजी हालेर यसबाट लाभ के हुन्छ ? ९० करोड रुपैयाँ पूँजी भएपछि १० प्रतिशत लाभांश बाँड्न ९ करोड रुपैयाँभन्दा बढी खुद नाफा चाहिन्छ l संचालन, कर्मचारी र मर्मत-सम्भार खर्च कति लाग्ला ?

अर्को पाटो कम्पनीलाई सरकारले सित्तैमा जग्गा दिन र बेच्न मिल्दैन l अवधी तोकेर भाडामा दिनसम्म दिनसक्ने हुन्छ l खेल मैदान कम्पनीले चलाउने चिज पनि हैन l भएको एउटा दशरथ रंगशालाको हविगत देखिएको छ l त्यो पनि राष्ट्रिय खेलकुद परिषदले संचालन र व्यवस्थापन गर्छ l खेल मैदानबाट आउने आम्दानीले त्यसको संचालन र व्यवस्थापन खर्च पनि धानिन सक्ने अवस्था छैन l सातदोबाटोको खेद मैदानको हालत जगजाहेर छ l

नेपालमा खेलको व्यवसायिकता हुने बेला भएकै छैन l युरोपमा पनि कति देशमा यस्तो होला ? भारतमा पनि यस्तो स्थिति आएको छैन l खेल भनेको बिलासिता हो हामी कति विलासी भएका छौ त ? दुई छाक खान पाइएन भनेर विदेश गएका छौं अनि के हामी दिनदिनै टिकट काटेर रंगशालामा खेल हेर्न जान सकौला ?

अनि यस्ता मैदानमा खेल्न आउने को होलान् ? एसियाली देशले खेलको कति विकास गरे त्यो त फुटवलको प्रतिगोगिता हेर्दा थाहा हुन्छ l बल्लतल्ल जापान र कोरियाले फुटवल महोत्सव आयोजना गरे l अहिले बल्ल कतारले गर्दैछ l यी सबै देश धनीको सुचिमा पर्छन l

 

शेयर कारोबारबारे १० प्रश्न

 शेयर र शेयर कारोबार बारे देशसञ्चार अनलाईनमा गरिएको कुराकानी 

 १) शेयर कारोबार भनेको के हो ?

शेयर कारोबारबारे बुझ्नुअघि  शेयर भनेको के हो ? त्यो पहिला बुझ्नु पर्‍यो। शेयर भनेको कुनै पनि कम्पनीको पुँजीको विभाजित अंश हो। हरेक कम्पनीको पुँजी हुन्छ। पुँजी बिनाको कम्पनी हुँदैन। त्यही पुँजीलाई जुन टुक्रा-टुक्रा पारेर विभाजन गरिन्छ, त्यसलाई नै शेयर भनिन्छ।  शेयर सामान्यतया: दुई प्रकारका हुन्छन।

 १. प्राथमिक शेयर २. द्वितीय शेयर

प्राथमिक शेयर भनेको कम्पनीले सर्वसाधारण समक्ष आइपिओ (इनिसियल पब्लिक अफरिङ) को रुपमा आह्वान गर्छ। ‘तिमी मेरो शेयर भर। मेरो स्थिति यस्तो छ। म यति वर्षमा लाभांश दिन सक्छु, यतिका दरले दिन सक्छु, मेरो योजना यस्तो हो’ भनेर जुन आह्वान गर्छ, त्यस आधारमा आह्वान गरिने आवेदन  चाहिँ प्राथमिक शेयरका लागि हो। त्यसरी जारी भएको शेयरलाई ‘स्टक एक्सचेन्ज’ मा लगेर सूचीकरण गरिन्छ। स्टक एक्सचेन्जबाट खरिद गरिने भनेको द्वितीय शेयर हो। त्यसलाई दोस्रो बजार भनिन्छ। अहिलेका लागि सामान्यतया यो दुईवटा बजारलाई हेर्न सकिन्छ।

२) सर्वसाधारणले ‘आईपीओ’ भन्नाले के बुझ्ने ?

आईपीओ भनेको शेयरको  प्रारम्भिक सार्वजनिक निष्काशन हो। अघि मैले भने निँ, हरेक कम्पनीको पुँजी हुन्छ।  कुल चुक्ता पुँजीको कम्तीमा १० प्रतिशत सर्वसाधारणमा जानुपर्छ भन्ने छ। मानौँ १ अर्ब पुँजी भएको कम्पनी छ र उसले हामी यति प्रतिशत सर्वसाधारणलाई दिन्छौँ भन्यो भने त्यसका लागि उसले आईपीओ आह्वान गर्छ। आईपीओमार्फत आह्वान गरिने एउटा शेयरका लागि जनताले १ सय रुपैयाँ तिर्नुपर्छ। मानौँ त्यो कम्पनीले ३० प्रतिशत सर्वसाधारणलाई दिने भन्यो भने ३० करोड बराबरको ३० लाख कित्ता शेयर जारी गर्छ। त्यसका लागि नियामक निकायले अनुमति दिनुपर्छ। सर्वसाधारणले आईपीओ‌ जारी भएपछि आवेदन दिन्छन्। यही आईपीओमार्फत प्राप्त हुने शेयरलाई प्राथमिक शेयर भनिन्छ।

३) शेयर कारोबार कसरी गरिन्छ  ?

कारोबार गर्ने विभिन्न तरिका छन्।  सबैभन्दा पहिला ब्रोकरकहाँ जानु पर्‍यो। नेपाल स्टक एक्सचेन्जमा सूचीकरण भइसकेका सबै शेयर कारोबार गराउने माध्यमका रुपमा ब्रोकर अर्थात दलाल हुन्छन्। नेपालमा यसको संख्या  ५० वटा छ। यी ५० वटा दलाल कुन–कुन हुन् भनेर थाहा पाउन नेपाल धितोपत्र बोर्डको वेबसाइट र नेपाल स्टक एक्सचेन्ज दुवैको वेबसाइट हेर्न सकिन्छ। ती ५० वटा मध्ये कुनै एकबाट कारोबार गर्न सकिन्छ। ब्रोकरकहाँ केवाइसी भरेपछि आफ्नो क्लाइन्ट आईडी लिएर त्यहाँबाट करोबार गर्न सकिन्छ । यो एउटा तरिका भयो भने अर्को चाहिँ आफ्नो केवाईसी सबै अपडेट गराएपछि ब्रोकरले  एउटा युनिक कोड दिन्छ। उनीहरुले एउटा अंक दिन्छन्। त्यो अंक शेयर कारोबार गर्ने खाता नम्बर जस्तै हो। त्यो नम्बरबाट मात्रै कारोबार गर्न पाइन्छ। यसबाहेक ब्रोकरकहाँ अनलाइन लिएर घरमै बसिबसी पनि द्वितीय बजारबाट शेयर गरिद विक्री गर्न सकिन्छ। आफूलाई कुन कम्पनीको शेयर किन्न मन छ ? कुन कम्पनीमा रुचि छ ? त्यहाँका आधारमा शेयर खरिद विक्री गर्न सकिन्छ। शेयर बजारमा सूचीकृत हुने  हरेक कम्पनीका सिम्बोल हुन्छन्। ती सिम्बोलबारे जानकारी हुनुपनि आवश्यक छ।

४) शेयर कारोबार सुरु गर्न लागेकालाई के सल्लाह दिनुहुन्छ  ?

यदि शेयर बजारमा आउने हो भने, प्राथमिक बजारबाटै आउनुस्। दोस्रो बजार भनेको विस्तारै सिकिने कुरा हो। प्राथमिक बजारमा आउँदा कुन शेयर खुल्दै छ, कहिले खुल्दैछ भन्ने जानकारी लिन धितोपत्र बोर्डको वेबसाइटबाट थाहा पाउन सकिन्छ। प्राथमिक शेयरका लागि अनिवार्य रुपमा बैंक खाता चाहिन्छ। बैंक खाता आस्बामा आबद्ध भएका बैंकहरुमा खोल्नुपर्छ। सबै बैंक आस्बामा आबद्ध छैनन्।  बैंक खातापछि डिम्याट खाता चाहिन्छ।  डिम्याट खाता खोल्न बैंकको खाता नम्बर अनिवार्य चाहिन्छ। यी काम गरिसकेपछि बैंकबाट सिआरएन नम्बर लिनुपर्छ। साथै मेरो शेयरका लागि पनि आवेदन दिन पाइन्छ। मेरो शेयर लिइसकेपछि अनलाइनबाटै आईपीओ भर्न सकिन्छ। त्यसपछि विस्तारै जाने भनेको दोस्रो बजार हो। अब आईपीओबाट परेको शेयर बिक्री गर्न ब्रोकरकहाँ खाता खोल्नुपर्छ। ब्रोकरबाटै दोस्रो बजारका शेयरहरु खरिदबिक्री गर्न सकिन्छ। दोस्रो बजार बुझ्नका लागि वा त्यहाँबाट शेयर खरिद बिक्री गर्न शेयर बजारको नियामक धितोपत्र बोर्डले के नीति लिइरहेको छ भन्नेबारे पनि जानकारी राख्नुपर्छ। नेपाल राष्ट्र बैंक, बीमा समिति तथा सरकारका नीतिले पनि शेयर बजारलाई प्रभावित पार्न सक्छन्। आफूले शेयर खरिद विक्री गर्न चाहने कम्पनीका निति नियम, कम्पनीको त्रैमासिक विवरण, कम्पनीको वार्षिक सभाले निकालेको वार्षिक विवरण, शेयर बजार सम्बन्धी कानून लगायतका विषयमा जानकारी राख्नुपर्छ।

५) कुन अवस्थामा शेयरको भाउ उकालो लाग्छ ?

ठ्याक्कै भन्नलाई  सुत्र छैन। कुनै मेसिनमा हालेर आउने पनि होइन। यो जति बेला पनि  उकालो लाग्न सक्छ। सिद्धान्त भन्ने हो भने वैशाखदेखि करिब असोजसम्मको अवधिमा उकालो लाग्छ किनभने यो अवधिमा त्रैमासिकसम्मको रिपोर्ट आइसकेको हुन्छ। त्यसको आधारमा यसले  चौथो त्रैमासिकसम्म यति कमाउने रहेछ है भन्ने अनुमान गर्न सकिन्छ।  हामीले जहिले पनि शेयर कारोबार गर्दा दुईवटा पक्षलाई हेर्नुपर्छ।  मैले कम्पनीमा किन लगानी गर्दै छु? बजारकै मात्र लाभ खाने हो कि? अथवा कम्पनीले दिने लाभ खाने हो कि? त्यो हेर्नु पर्‍यो। रुख ढालेर दाउरा बाल्ने या रुखबाट दिने फल खाने, त्यो सोच्नु पर्‍यो। हामीले फल नै खानुपर्छ। शेयरका गुरु वारेन बफेटले भनेका छन्, ‘म बजारबाट कहिले पनि लाभको अपेक्षा गर्दिन। आज मैले शेयर किनेँ भने भोलिबाटै बजार बन्द गर्छन् र पाँच वर्षसम्म खोल्दैनन् भन्ने अनुमान गर्छु।’  उनले पनि बजारबाट लाभ खाने सोचेका रैनछन्। लाभ कहाँबाट खाने कुरा गरेका रहेछन् भने कम्पनीबाट। हामीले पनि यदि त्यो कुरालाई हेरेर जाने हो भने लाभ लिन सकिन्छ। शेयरले झ्याप्पै लाभ नदेला । तर आज किन्छु भोलि २०/३० रुपैयाँ बढ्यो भने बेचिहाल्छु भन्नेसँग कालान्तरसम्ममा गएर न पैसा हुन्छ न शेयर। शेयर धारण गरौँ कित्ता जोगाउँ। कित्ता जोगायो भने त्यसले फल दिइरहन्छ। शेयर लगानीमा आउन इच्छुकहरुले यसलाई दिर्घकालीन लगानीको बाटो बनाउनु सबैभन्दा राम्रो कुरा हो। शेयर धनी बनौँ। त्यो कम्पनीमा बोर्डमा जाने प्रयास गरौँ। शेयरमा लगानी गर्दा रक्सी खाए जस्तो नगरौँ दुध खाएजस्तो गरौँ।

हाम्रो बजारमा कारोबार गर्ने साथीहरुमा के समस्या छ भने शेयर किनेपछि भाउ नै आएन भन्ने गुनासो आउँछ। शेयर एकै पटक किन्ने होइन। आज २ सय ५० मा किनियो भने भोलि बढ्छ या घट्छ थाहा हुँदैन। त्यो कसैले देखेको छैन। बढ्यो भने राम्रै भयो। बढेन भने के गर्ने, त्यो सोच्नु पर्‍यो यसको एउटै उपाय हो एभरेजिङ। एभरेजिङ गर्दै जाने हो। २५० मा किनेको भोलिपल्ट २४० मा झर्‍यो भने त्यो दरमा पनि किनौँ।  २३० मा झर्‍यो भने थप किनौँ। जति तल झर्छ, त्यति धेरै शेयर किनौँ।  किन्दै जाँदा यसको एभरेजिङ हेर्‍यो २ सय २० मा आइपुग्या हुन सक्छ। यसले ठूलो नोक्सानबाट जोगाउन सक्छ र लाभको अवस्था पनि सिर्जना गर्न सक्छ।

६) यसमा सधैँ फाइदा हुन्छ भन्न सकिन्छ ?

सकिदैँन। शेयर लगानी जोखिम हो। नाफा तथा नोक्सान दुबै हो। लगानी गर्दा घाटा पनि  हुन सक्छ नोक्सान पनि। अझ ‘क्यापिटल गेन’को कुरा गर्ने हो भने त ‘हाइ रिक्स हाई गेन’ भनिन्छ। कि रिक्समा खेलौँ होइन भने सेफ साइडमा बस्ने हो भने डिबेन्चर लगानी गरौँ।

७) अहिले जुन रुपमा शेयर बजार उकालो लागि रहेको छ, के त्यो स्वभाविक हो ?

बुझेर जानेर आए सबै स्वभाविक हो। हो–हल्लामा लागेर आउने हो भने त्यो खराब हो। यस्तै किसिमको लहर आयो भने संकट कहाँ आउँछ पत्तो छैन। आजसम्म नेपालमा संकट आएको छैन। बंगलादेशमा सन् २०१० /११ मा ठूलो संकट आएको थियो। चाइनामा पनि सन् २०१५/१६ मा त्यस्तै संकट आएको थियो। त्यस्तो स्थिति ननिम्त्याउँ। बजारमा आउँ। कमाइ विस्तारै हुन्छ। आज किनेपछि भोलि घट्छ भन्ने पनि सोचौँ। घट्दा के गर्ने भन्ने प्लान गरौँ। बढ्दा चिन्ता गर्नु पर्दैन। आउँ तर विचार गरेर आउँ।

८) यो बढिरहने ट्रेण्ड जारी रहन्छ त ?

यो भन्न सकिँदैन। कति बढ्छ, कति घट्छ, कहाँ पुगेर रोकिन्छ, कहाँबाट सुरु हुन्छ भन्ने कुरा कसैले भन्न सक्दैन। नेप्सेको इन्डेक्स कति पुग्ला भन्ने भन्दा पनि मेरो लगानी भएको कम्पनीले मलाई कति सोचेर राखेको छ भन्ने मात्र बढी हेरौँ। इन्डेक्सले मेरो लगानीलाई मापन गर्दैन। त्यसले कारोबार मापन गरेको हो।

९) प्रतिनिधि सभा विघटन भएको छ, चुनावको घोषणा भएको छ। अस्थिर राजनीतिले शेयर कारोबारमा कस्तो प्रभाव पर्छ ?

अलि असर त परिहाल्छ। सुरुमा जे कुरा पनि झट्ट आउँदा असर प्रभाव परे जस्तो हुन्छ। पछि यसलाई सामान्य रुपमा लिँदै जान्छन्। राजनीतिक प्रक्रिया भनेको एउटा सरकार जान्छ अर्को आउँछ। यस्तो कुराले नियमित काम गर्ने गतिविधिमा असर पार्छ पनि पार्दैन पनि।

१०) घोषित मितिमा निर्वाचन भयो भने शेयर बजारमा कस्तो प्रभाव पार्छ ? भएन भने के हुन्छ ? 

मलाई त्यस्तो साह्रो केही होला जस्तो लाग्दैन। अहिलेको परिवेशलाई हेर्दा पनि आखिर ३ वर्ष अगाडि सरकार बन्दा पनि खासै उत्साह भएको होइन। विघटन हुँदा पनि त्यस्तो केही भएको छैन। बजार बढ्ने क्रम भदौबाट सुरु भएको थियो। भदौमा त्यस्तो केही भएको थिएन। बढ्न र घट्नका लागि केही याम चाहिँदैन। यो जति सुकै बेला बढ्ने घट्ने हुन्छ। बढ्छ भन्ने हिसाबले मात्र लगानी नगरौँ। लगानीको वातावरण छ या छैन त्यो पनि हेरौँ।  हामी कहाँ सबैभन्दा बढी बैंक छन्। बैंक सेवा क्षेत्र हो। बैंक नै डुब्यो भने सबै डुब्छ। बैंक कहिले पनि डुब्ने अवस्था आउँदैन।

 

जनता टिभी

२०७७ साउन १६ गते २०७७ 

चोरिएको लेख

पढाईको कुरा

समय : २०४०/४१

अहिले १ कक्षा पुग्न ३ वर्ष लाग्छ तर, हाम्रो पालामा विद्यालय जानासाथ १ कक्षामा पुगिन्थ्यो | मैले पनि १ बाटै शुरु गरेको हुँ l पढ्ने किताव र कापी सबैको काठको पाटी नै हो l यस्तो पाटीमा दलिनमा हुने ध्वाँसोले लिपिन्थ्यो l अनि यसमा खरीले लेख्न सिकिन्थ्यो l घर नजिकको निमावी स्कुलमा शुरुमा पढ्न गए पनि खै किन हो त्यहाँ मेरो लागि वातावरण उचित भएन l

घर नजिकको स्कुलमा वातावरण नबनेपछि मलाई बुबाले घरदेखि झन्डै १ घण्टा समय लाग्ने मावि स्कुलमा लगेर भर्ति गरिदिनु भो l यो विद्यालयको कथा पनि गजबको छ l खासमा यो विद्यालय मेरै गाउँ (बुलुंग) को बुलुंगसिममा आएको रहेछ तर, अहिले भएको ठाउँको नाम बुलुंगसी थियो l बुलुंगसिमलाई बंग्याएर बुलुंगसीमा राखिएछ l यो विद्यालय तत्कालिन शिक्षामन्त्री भोजराज घिमिरेले उद्घाटन गरेका हुन् भन्ने सुनेको छु l हुनत विद्यालयको लागि उपयुक्त स्थान बुलुंगसी नै थियो l पर्याप्त खुला ठाउँ र ठुलो चौर पनि भएकोले बुलुंगसिम भन्दा राम्रो छ l टाढा भए पनि यस विद्यालयमा मेरो लागि वातावरण राम्रो बनेछ र रमाइलो मानेर गएँ l मावि भएकोले होला मलाई शुरुमै किताव मिल्यो l

मंगसिरमा जाँच हुन्थ्यो l सबै जना जाँच जाँच भन्थे आफुलाई जाँच भनेको के हो थाहा थिएन l जाँचको दिन सबैलाई गोलो घेरा हालेर चौरमा बस्न भनियो l हुनत पढ्ने पनि बाहिर नै थियो तर, त्यो चाहिँ विद्यालय भवनको छेउमा हुन्थ्यो l शिक्षकले २ पाना कापी दिए र त्यसमा आफ्नो नाम रोल नं. लेख्न भनियो l अरु के के लेख्न लगाए अहिले बिर्सिएँ l यसैगरी जाँच सक्कियो, स्कुल विदा भयो र खै कुन दिन हो स्कुल आउनु भनिएको थियो l

म सो दिन स्कुल गएँ l एकजना सायद शम्भु गिरी भन्ने मलाई तिमी फस्ट भयौ म सेकेण्ड भनेर सुनाएको थियो l उसले पनि आफैल जानेर भनेको हैन l सायद उसका काका (वेदबहादुर गिरी) ले उसलाई भनेको हुनुपर्छ l किनकि वेद माथिल्लो कक्षामा भएको हुँदा भनेको हुनुपर्छ l अनि मैले यो के भनेको के हो भनेर सोधें उसले अब तिमीले ३ वटा कापी र सिसाकलम पाउँछौ भनेको थियो l मलाई त पत्यार पनि लागेन l नभन्दै कुनै एकदिन कक्षा १ मा प्रथम हुने ज्योति दाहाल भनेर बोलाएका थिए l म फूर्तिसाथ उठेर गएँ र कापी लिएको थिएँ l

त्यसपछि म दुइ कक्षमा पुगें एवम क्रमले कक्षा चढ्दै गइयो l प्रथम पनि मेरो हातबाट बाहिर गएन l ६ कक्षामा पुगेपछि विभिन्न प्रावि स्कुलबाट सायद ६ जना प्रथम भएर आएका थिए l झन्डै झन्डै वार्षिक परीक्षा हुने बेलामा एक किशोरी रामेछापवाट आइन l उनलाई किन ल्याइयो भन्ने थाहा छैन l उनी राम्रो पढ्ने विद्यार्थी थिइन् l स्कुल भएको गाउँको प्रधानपन्चको भदैनी रहिछन l

त्यो वर्ष ६ कक्षाको परिणाम निकाल्ने बेलामा निकै रस्साकस्सी परेछ l मेरो कुल अंक ४ सय ८१ उनको ४ सय ६१ आएछ l यो अंक उल्टो पार्न धेरै प्रयास भएछ तर, मेरै गाउँका एक शिक्षक (कैलाश खड्का) ले यो कुरा थाहा पाए पछि त्यसो हुन् दिएनन र म ७ जना यस्ता प्रतिस्पर्धीलाई उछिनेर प्रथम भएँ l

त्यो वर्ष स्कुलभरिमै धेरै अंक ल्याउनेमा म २ अंकले पछि परें l संयोगले मेरै दाई नाता पर्ने केशव खतिवडा ४ सय ८३ अंक ल्याएर विद्यालय प्रथम हुनुभएछ l दाई सायद त्यतिबेला ८ कक्षामा हुनुहुन्थ्यो जस्तो लाग्छ l

अर्को वर्ष ७ कक्षामा उनै प्रधानपन्चको भदैनी ५ सय ४६ अंक ल्याएर प्रथम र म ५ सय ३६ अंक ल्याएर द्वितीय हुन् बाध्य भएँ l त्यो वर्षको परीक्षाफल स्वीकार गरिन l सबै विषयको अंक मलाई चित्त बुझेन र मेरै गाउँका एकजना दाई लव खडका (हाल स्वर्गीय) ले यो हुँदै हुन्न भनेर साथ् दिनुभयो l

दाईको सहयोगमा तत्कालिन प्रधानअध्यापक बलरामप्रसाद शिवाकोटी (सुनखानी, दोलखा) लाई भेट्यौं l बलराम सर, जिरीबाट त्यस विद्यालय आउनु भएका प्रेम पाख्रिन सर (मिर्गे, दोलखा), लब दाई र म विद्यालयको पछाडी पट्टि बसेर कुरा गरियो l दुबै सरले मेरो कुरा जायज भएको तर, आफूले केही गर्न नसक्ने बताउनु भयो l लब दाईले पनि भइगो छोडीदेउ भन्नुभयो l मैले त्यतिबेला पुरस्कार दिने बेला मेरो नाम उच्चारण नगर्नु होला भनेर चेतावनी दिएँ l

मैले त्यसवर्ष एकदिन पनि हाजिर गर्दा येस सर भनिन l त्यत्तिकै हाजिर लगाए होलान सायद, मैले हेर्दा पनि हेरिन l प्रथम भएकी ति किशोरी पनि आफु प्रथम भएकोमा खास खुशी भएकी मैले महसुस गरिन l

पुरस्कार दिने दिन आयो म उपस्थित भएँ तर, मेरो नाम उच्च्चारण भएन l प्रथम भएकी ति किशोरी अनुपस्थित भइन l यदि मेरो नाम लिएको भए म त्यो पुरस्कार दुई शिक्षकलाई त्यहि समारोहमा दिने बिचारमा थिएँ l ति दुइजना शिक्षक बलराम शिवाकोटी र प्रेम पाख्रिन हैनन् अरु नै थिएँ l

८ कक्षामा म प्रथम ति किशोरी द्वितीय भयौं त्यसपछि मैले त्यो विद्यालय छोडें ति किशोरीले पनि छाडीछन् l

उनी रामेछाप नै फर्किइन् भन्नेसम्म सुनेँ l धेरैपछि उनीसँग काठमाडौंमै भेट भयो l उनीले ७ कक्षामा आफु प्रथम भएकोमा कुनै खुशी नभएको बताईन l त्यो कुरा ८ कक्षा पढ्दा नै मैले महसुस गरेको थिएँ l अचेल ति कता के गर्दैछिन् केही थाहा पत्तो छैन l

संक्षेपमा विद्यालयको परिचय

मैले पढेको मेरै गाउँको पहिलो विद्यालयको नाम श्री शारदा निम्न माध्यमिक विद्यालय थियो अहिले माध्यमिक भएको छ l अनि एक घण्टा परको विद्यालयको नाम श्री शान्ति आदर्श माध्यमिक विद्यालय लादुक हो l लादुक स्कुलको नामले चिनिन्छ l दोलखा जिल्लाको पुरानो मध्येको र उत्तरी क्षेत्रको त्यतिबेलाको एकमात्र माध्यामिक विद्यालय हो l

यसको स्थापना २०३४ सालमा भएको हो l अहिलेका बालबालिका मन्त्री पार्वत गुरुङले यहीँ पढेका हुन् l २०४८ को संसदीय चुनावमा विजयी जितवीर लामा जिम्वा र जिल्ला विकास समिति दोलखाको सभापति हुनुभएका लालकुमार केसी पनि यहिँ शिक्षक थिए l पूर्व अन्चालाधिश एवम् पूर्वान्चल विकास क्षेत्रका क्षेत्रीय प्रशासक जगदीश खड्काले पनि सम्भवत यहीँ पढेका हुनसक्छन l जगदीश खडका दाई स्कुल भएकै गाउँको वासिन्दा भएको हुँदा पढेको अनुमान गरेको हुँ l

अनौठो खेल

विद्यालय पढ्दा हामी एउटा खेल खेल्ने गर्थ्यौं । यसको नाम ‘ग्याम्बल’ भन्थे । यो खेलमा दुबैतिर बराबर वा घटीबढी पनि हुन्थ्यो ।

खेल सामग्रीमा ५, ७ वा ९ वटा चप्लेटी परेका वा नमिलेका ढुङ्गा र १ वटा रवर वा थाङ्नाको भकुण्डो हुन्थ्यो । खेल पहिले कसले शुरु गर्नें भन्नलाई गाई कि त्रिशुल वा ढुङ्गामा थुकेर घाम कि पानी गरेर पालो तोकिन्थ्यो ।

उल्लेखित ढुङ्गा थुपारेर माने जस्तो बनाइन्थ्यो । पालो जित्ने समूहले निश्चित दूरीबाट भकुण्डोले हानेर माने ढाल्नुपर्थ्यो । एकजनाले ३ पटक पालो पाउँथ्यो । मानेको अर्कोपट्टी छेउमा अर्को पक्षको खेलाडी भकुण्डो समाउन बस्थ्यो । माने ताकेर हानेको भकुण्डोले मानेलाई नलागी गएको भकुण्डो मानेको अर्को छेउमा बसेकोले दुइ हातले च्याप्प समातेमा भकुण्डो हान्नेको पालो जान्थ्यो । एवम् क्रमले कसैले पनि माने ढाल्न नसकेमा त्यसको पालो जान्थ्यो र विपक्षीको पालो आउँथ्यो । भकुण्डो हान्दा उचालेर हान्न पाइन्नथ्यो । कम्मरमुनिबाट जमिनसँग समानान्तर पारेर मानेलाई ताक्नुपर्थ्यो ।

माने कुनै पनि समुहले माने ढालेपछि माने ढाल्ने समुहले त्यो भकुण्डो लात्ताले गुडाएर टाढा टाढा लानुपर्थ्यो र यतिबेला त्यहि समूहले ढालिएको माने उठाउनपर्थ्यो । अर्को समुहले लात्ताले भकुण्डो गुडाउनेवाट भकुण्डो खोसेर त्यसलाई त्यहि भकुण्डोले गोलीगाँठा भन्दा माथि हिर्काउनु पर्थ्यो । यसरी हिर्काएमा त्यो समुहले पालो गुमाउने हुन्थ्यो र माने उठाएर अर्को समुहले माने ढाल्ने कार्य शुरु हुन्थ्यो तर, यसो गर्दा खेल ढिलो हुनेहुँदा पहिले ढलेको मानेलाई नै पछिल्लो समुहले ढालेको मानेर खेल जारी हुन्थ्यो ।

माने ढाल्ने समुहले आफ्ना कुनै सदस्यलाई अर्को समूहले भकुण्डोले हान्नु अघि नै माने ठड्याएमा त्यो समुहले खेल जित्थ्यो ।

कथंकदाचित भकुण्डो गुडाएर लाने क्रममा वा अर्को समुहले भकुण्डो गुडाउनेलाई हान्दा डिलमुनि पुगेर भकुण्डो हराएमा माने उठाउन रोक लगाइन्थ्यो । भकुण्डो नभेटिएसम्म रोक कायम रहन्थ्यो । हराएको भकुण्डो खोज्न दुबै समुह लाग्थ्यो र भेटिएपछि सहज ठाउँमा आएर भकुण्डो गुडाउने समुह तितरवितर हुन्थ्यो र खेल जारी हुन्थ्यो र माने उठाउन पाइन्थ्यो ।

यो खेलमा न समय तोकिएको हुन्थ्यो न माने उठाउने संख्या । मन लागुन्जेल खेलिन्थ्यो । हारजित त हुन्थ्यो तर, पैसा लेनदेन हुन्नथ्यो । शारीरिक अभ्यास खुबै हुन्थ्यो । कडा मेहनत हुने भए पनि भोक पनि लाग्दैनथ्यो । घर पुग्दा केही खानेकुरा पाए खाइन्थ्यो नत्र घरको काममा लागिन्थ्यो ।

यो खेल मैले मेरै गाउँ (जिल्ला दोलखा) मा धेरै खेलेको छु । अन्त कहाँ कहाँ यस्तो खेल प्रचलित थियो थाहा छैन र यसको खास नाम के हो पनि थाहा छैन ।

यस्तै किसिमको खेल अरु कसैले खेल्नुभएको छ ?

धितोपत्र बजार सम्बन्धमा मेरो कुरा

कान्तिपुर समाचार - २० फागुन २०७४

 

केहि विशेष

http://vaigyanik-bharat.blogspot.com

http://kraantivir.blogspot.com/2018/03/law-of-gravitation.html?m=1

हिमालय टेलिभिजन भाग - २, २०७४ बैशाख १४ गते

हिमालय टेलिभिजन भाग - १, २०७४ बैशाख १४ गते

कान्तिपुर टेलिभिजन - समाचार, २०७५ साल पौष महिना ८ गते

 

टिभी टूडे - २०७३ पौष १८ गते

बैंकलाई किन दलाल अनुमति दिनुहुन्न ?

एभेन्युज टेलिभिजन - २०७४ जेष्ठ १० गते

एभेन्युज एट बिजनेसमा शेयरबजार र नयाँ स्टक एक्सचेन्ज सम्बन्धमा मेरो विचार 

शेयर बजारका मिठा अनुभव, तिताकुरा

शेयर बजारमा मेरो श्रीगणेश

बि.स २०५४ सालमा नेपाल ल क्याम्पसमा स्नातक तहको अध्ययन शुरु गरें । दुइवटा ऐच्छिक विषयहरु रहेछन् । मैले एउटा विषय कम्पनी कानुन रोजें । यो विषयको अध्ययनबाट रमाईलो के बुझियो भने कम्पनीमा शेयर लगानी गर्ने शेयरधनीको दायित्व सिमित हुने रहेछ । नाफामा पुरै सहभागी बन्न पाइने तर कम्पनी खारेजी वा दामासाहीमा परेमा आफुले कबुल गरेको शेयर रकम बाहेक अन्य केही तिर्नु नपर्ने हुँदोरहेछ ।

कम्पनी र कम्पनीका संचालकको हैसियत समेत अलग–अलग हुने निकै रमाईलो निर्णय Lee vs Lee's Air Farming Ltd को मुद्दामा बेलायती अदालतले दिएको ऐतिहासिक नजिर पढियो । आज सम्म पनि संसारभरी यसलाई मान्यता दिइन्छ । सोलोमन विरुद्ध सोलोमन एण्ड कम्पनी लिमिटेडको अर्को एउटा मुद्दामा शेयरधनीको व्यक्तिगत जायजेथाबाट कम्पनीका साहु तिर्नुपर्दैन भन्ने सिद्धान्त कायम भयो । यो शेयरधनीको सिमित दायित्व सम्बन्धि विषय थियो । यसलाई पनि अहिलेसम्म संसारभर अवलम्बन गरिन्छ ।

शेयरमा लगानी गर्न हुने रहेछ भन्ने बुझे पनि लगानी भने गरिएको थिएन । किनकि त्यो बेला अहिले जस्तो प्रचार-प्रसार हुँदैन थियो । भएपनि लगानी गर्न कसरी कहाँ जाने थाहा पनि थिएन । बिस्तारै जानकारीहरु पाउंदै गएपछि लगानी गर्न शुरु गरें । कम्पनी कानुन नै मेरो लागि ठूलो प्रेरक थियो ।

पहिलोपटक तत्कालिन सानिमा विकास बैंकको प्राथमिक शेयरमा लगानी गरेको थिएँ । तर बाँडफाँडमा परेन । त्यसपछि ग्लोबल बैंक, त्रिवेणी विकास बैंक लगायत त्यो समयमा खुलेका प्रायस् सबै कम्पनीमा अलि अलि लगानी गरे पनि पहिलोपटक नेरुड़े लघुवित्तमा १० कित्ता शेयर परेर विधिवत शुरु भयो । त्यसपछि क्रमशः अन्य कम्पनीमा पनि पर्दै गयो ।

दोश्रो बजारबाट किनेको पहिलो स्टक

पहिलो बजार बुझेपछि दोस्रो बजारमा छिर्नुपर्छ भन्ने थाहा भए पनि कुन दलालकोमा जाने ? कसरी जाने ? केहि थाहा थिएन । हिंड्दा दलाल कार्यालय नदेखेको पनि हैन तर खै किन हो त्यहाँ छिर्ने आँट आएन । लोक सेवा आयोगको तयारी गरिरहेको बेला एक जना साथीले आफुले कारोबार गरिरहेको दलालकोमा जान सल्लाह दिए । उनकै नाम लिएर त्यहाँ छिर्दा सजिलो भयो ।

यो कुरा २०६८ साल कार्तिक तिरको हो । सिजी कम्यूनिकेशन (साविकको एसटिएम टेलिकम) मा नियमन विभागमा काम गर्न थालेपछि कम्पनीको लागि चाहिने विदेशी मुद्रा सटही सिफारिसको लागि केन्द्रीय बैंक निरन्तर जानुपर्थ्यो र त्यहाँ बिभिन्न क्षेत्रका व्यक्तिसँग भेटघाट हुन्थ्यो । त्यहिँबाट मैले बैंकको वासलात र नाफा नोक्सान हिसाब र अन्य सूचकहरु हेर्न सिकें ।

यहि आधारमा कुन कम्पनीको शेयर किन्ने भन्ने निर्णय लिन सक्ने क्षमताको विकास गरें । त्यति बेला शेयरको भाउ अत्यन्त तल झरेको थियो । कम्पनीको वासलात राम्रो भएपनि घोषित लाभाँस भन्दा तल भाउ झरेको थियो ।

यसपछि भने यस्तै कम्पनी हेर्न थालें । मलाई बोनस शेयरको बारेमा खासै जानकारी थिएन । मेरो बुझाई लगानी अनुसारको प्रतिफल आउने कम्पनीको शेयर किन्नुपर्छ भन्ने थियो । अरनिको बैंकले १४ प्रतिशत नगद घोषणा गरेको थियो तर भाउ ९० थियो यो पनि फाइदाको हो भनेर लिएँ ।

मिठै–मिठा अनुभवहरु

वासलात हेरेर किन्ने बानी परिसकेकोले यो बेकार किनेछु भन्ने कहिल्यै भएन बरु अलि धेरै किन्नुपर्ने रहेछ भन्ने मात्रै भयो ।

पछुतो हुने गरी कुनै पनि शेयर बेचिएन । सिटी डेभलपमेन्ट बैंक (अहिले ओम) को त्यो बेला ११८ सम्म झरेको थाहा छ । एकजनाले १४५ मा किनेको देख्दा म आत्तिएको थिएँ । १०८ मा किनेको कामना पछी १३४ देखि २५५ सम्म किनें । नेपाल इन्भेस्टमेन्ट बैंकको शेयर ८४० मा किनेको नै अहिलेसम्मको महँगो शेयर हो । बैंक बाहेक अन्य शेयर किनेको छैन । पूँजीगत लाभ भन्दा प्रतिफल लाभको लागि किनेको छु । प्रतिफल मात्रै हेरेकोले बजारको सूचक जति घटे पनि मेरो मूलधन कहिले पनि घट्दैन ।

सेबोनले बिगारेको बजार

बजार अस्थिर छ । अस्थिर बनाउने अरु कोहि नभएर नियमक नेपाल धितोपत्र वोर्ड हो । वोर्डको बेला न कुबेला बेमौसमी वक्तव्यले बजार सुरक्षित हुन दिएको छैन । लगानीकर्ताको हितका लागि भन्छ तर लगानीकर्तालाई नराम्रोसँग निमोठी दिन्छ ।

बजार विकास हुन सकेकै छैन । कोहि पनि लगानीकर्ता सुरक्षित हुन सक्ने अवस्था छैन । यसको दोष सेबोनलाई नै जान्छ । सेबोनले गर्नुपर्ने काम गर्दैन तर निमोठ्न भने जानेको छ । वोर्डले आफू मातहतमा रहेका स्टक एक्सचेन्ज, केन्द्रीय निक्षपन, दलाल, निक्षेप सदस्य र मर्चेन्ट बैंकलाई प्रतिस्पर्धी जस्तो ठान्छ । जबकी यी कुनैपनि निकाय प्रतिष्पर्धी हैनन् एक अर्काका परिपुरक हुन् । सेबोनले अभिभावकत्व लिनुपर्नेमा उल्टो खेद्छ । लगानीकर्तालाई चाहिने सूचना दिलाउनु पर्नेमा कम्पनीलाई सरक्षण दिन्छ । काम गराई हेर्दा सेबोन कम्पनीको मालिक जस्तो देखिन्छ । कम्पनीको सुशासन पक्ष के छ त्यसबारे वोर्ड अनभिज्ञ छ । यस सम्बन्धि निर्देशिका नै जारी गरेर अनुगमन र निरीक्षण गर्नुपर्छ ।

अहिले बजारमा बैंक र विमा बढी छन्, यिनका क्षेत्रगत नियमकले केहि हदसम्म हेर्ला तर भोलिका दिनमा अन्य कम्पनीको लागि त हेर्नुपर्ने र गर्नुपर्ने सेबोनले हो ।

अरुको हेरेर सिके पनि हुन्छ

संसारका प्रायः सबै पूँजीबजारले संकटको सामना गरिसकेका छन् र यस्ता संकटले उनीहरुलाई पाठ सिकायो र सोहि अनुरुप नियमन गर्न थाले र ति बजारहरु लगानीका लागि सुरक्षित बने । अन्त नजाउँ छिमेकी देश भारत र बंगलादेशको पूँजीबजार अहिले शसक्त बनेका छन् । भारतलाई हर्षद मेहता र सत्यम कम्प्युटर्सले धेरै कुरा सिकाएर गयो । बंगलादेशमा १९९६ र २०१०/११ मा घटेको घटनाले पाठ सिकायो । यो घटनाको छानविन गर्न बंगलादेश बैंक (केन्द्रीय बैंक) का का पूर्व गभर्नर इब्राहिम खालिद समितिले ढाका स्टक एक्सचेन्जका पूर्व अध्यक्ष रकिबुर रहमान, बंगलादेश सेक्युरिटीज एण्ड एक्सचेन्ज कमिसनको अध्यक्ष जियाउल खान्देकर, सदस्य मन्सुर आलम र बंगलादेश नेशनलिस्ट पार्टीका नेता मोसादेक अलि फालु समेतलाई दोषी ठहर गर्दै प्रतिवेदन दिएको थियो । प्रतिवेदनमा कमिसनको शिघ्र सुधार गर्न समेत सुझाव दिएको थियो ।

यसैको परिणामस्वरुप कमिसनको सुधार प्रक्रिया शुरु भयो । शेयरबजार सम्बन्धि मुद्दा हेर्न छुट्टै न्यायधिकरण गठन गरियो । यसघि ढाका म्युनिसिपल मजिष्ट्रेटको अदालतले सुनुवाई गर्थ्यो । न्यायधिकरणको स्थापना पछी १९९६ को मुद्दा समेत यसै अदालतमा सरेको थियो ।

अहिले कमिसनमा ढाका विश्वविद्यालय अन्तर्गत अर्थशास्त्रका प्राध्यापक एम. खैरुल हुसेन अध्यक्ष रहेका छन् । हुसेनको आगमनपछि ढाका र चटगाउँ दुबै स्टक एक्सचेन्जको डिम्युचुलाईजेसन शुरु भएको छ र यससम्बन्धी कानुन समेत बनिसकेको छ ।

यस्तो गतिविधि देख्दा ‘अगुल्टाले हानेको कुकुर विजुली देख्दा तर्सन्छ’ भने जस्तो हाम्रो बजारलाई पनि अगुल्टाले हान्ने हर्षद मेहता नै जन्मनु पर्ने हो कि ? नत्र भने यत्तिका घटना देखेपछी त्यहाँको नियमकले गरेको देखेर हाम्रो नियमकले सिक्नुपर्ने हो । पूँजीबजारको अल्पकालीन, मध्यकालीन र दीर्घकालीन रणनीति र कार्यनीति बनाएर अघि बढ्नुपर्ने हो । बैंक र विमाको मात्र एकछत्र वर्चश्व रहेको बजारमा अन्य क्षेत्रका कम्पनी ल्याउनको लागि सेबोनले धेरै गर्न बाँकी छ । कम्पनी ल्याएर मात्र हुन्न लगानीकर्ताको हित हुने प्रकारले त्यसको लागि सयन्त्र पनि बनाउनु पर्छ । अरु सबै देशका कारोबार इन्टरनेटमा आधारित स्वचालित प्रणालीमा गए हामी अहिले पनि आदेश फाराम भरेर बसेका छौं र सेबोन यहि फाराम भराउनुलाई गौरव मान्छ । भित्री र शृंखलावद्ध कारोबार वैधानिक जस्तै छ । जबकी यस्तो कारोबार दण्डणीय हो तर अरु सबैले देखेको यस्तो कारोबारको प्रमाण नै भेट्दैन, सेबोन ।

विकास भन्दा विनाशको बाटोमा

नियमक नै शसक्त हुन् नसकेको र पर्याप्त नीति नियमन सर्भेलेन्स नहुने भएकोले लगानी गर्दा प्रतिफल दिन सक्ने क्षमतालाई हेरेर मात्र लगानी गर्नु उपयुक्त हुन्छ । यहि स्थिति रहने हो भने बजार अझ धराशायी हुन्छ । लगानीकर्ता अनुशिक्षण कार्यक्रम लागू गर्नुपर्छ । कुनै नीतिगत व्यवस्था नगरिएमा पूँजीबजार सुधार र विकास हैन बिनास तर्फ जान सक्छ ।

http://aarthiknews.com/2017/04/91791