एकअर्काबीच अन्तरसम्बन्ध हुन्छ कि हुन्न ?
शेयरबजारको
पुँजीकरण र कुल ग्रार्हस्थ उत्पादन अर्थात ग्रस डोमेस्टिक प्रडक्ट (जीडीपी) बीच
अन्तरसम्बन्धको बारेमा चर्चा हुनथालेको छ l बजार पुँजीकरण बढ्दै जाँदा यस्तो बहस
हुनेगर्छ l यस्तै बहस २०७८ सालमा पनि चलेको थियो l बहस चल्दै गयो, बजार घट्दै गयो, चर्चा र बहस पनि सकियो, विषय पनि हरायो l यस वर्ष पनि चर्चा चल्न थालेको छ l बजार पुँजीकरण घट्दै
गएपछि अन्तरसम्बन्ध हुन्छ कि हुन्न भन्ने विषय नटुंगिकन सकिनेछ र बजार बढ्दै गएपछि
फेरी चर्चा शुरु हुनेछ l यो क्रम निरन्तर चल्नेछ l पुँजीकरण बढ्दा मात्र यसको
चर्चा चल्नुले यी दुइ बीचको कुनै सम्बन्ध छैन र यो केवल ‘तर्साउने’ अस्त्र मात्र
हो भन्ने देखिन्छ l शेयर बजार पुँजीकरण, जीडीपीसँगको अन्तरसम्बन्ध र अहिले देखिएको
बजार पुँजीकरण वास्तविक हो कि हैन, वास्तविक पुँजीकरण कति छ भन्ने बारेमा विस्तारमा
चर्चा गरिन्छ l
जीडीपी
र पुँजीकरण
कुल
ग्रार्हस्थ उत्पादन भन्नाले कुनै पनि देशको एक निश्चित समयावधिमा वस्तु तथा
सेवाको अन्तिम बजार मूल्यको योग हो l यसको मापन एक आर्थिक वर्षको समयावधि लिएर
गरिन्छ l कुनै पनि वस्तु वा सेवा सोही तोकिएको समयभित्र उत्पादन भएको हुनुपर्छ l यसमा
उपभोगका लागि तयार भईसकेको वस्तु तथा सेवा मात्रै समावेश हुन्छन l उत्पादनमा उपयोग
हुने कच्चा पदार्थ यसमा पर्दैन । कुल गार्हस्थ्य उत्पादन बजार मूल्यमा मापन गरिने हुँदा वस्तु
तथा सेवाको बजार मूल्य बढ्दा कुल गार्हस्थ्य उत्पादनको मानसमेत वृद्धि हुन्छ l
अहिले नेपालको जीडीपी ५३ खर्ब ८१ अर्ब रुपैयाँ पुगेको छ l आर्थक वर्ष २०८१/०८२ मा
जीडीपी झण्डै ५८ खर्ब पुग्ने अनुमान गरिएको छ l
स्टक एक्सचेञ्जमा सूचीकृत कम्पनीको
कुल बजार मूल्यलाई बजार पुँजीकरण भनिन्छ l यसको मापन गर्दा सूचीकृत शेयर सङ्ख्यालाई
त्यसको बजार मूल्यले गुणन गरि निकालिन्छ l उदाहारणका लागि नेपाल दूरसञ्चार कम्पनी
लिमिटेड (एनटीसी) को सूचीकृत शेयर सङ्ख्या १८ करोडलाई त्यसको बजार मूल्यले गुणन
गर्दा यस कम्पनीको बजार पुँजीकरणको अङ्क आउँछ l २०८१ भदौ १३ गतेका दिन बजार बन्द
हुँदाको अन्तिम मूल्य ९ सय ९२ रुपैयाँ १० पैसाको हिसाबले यस कम्पनीको बजार
पुँजीकरण १ खर्ब ७८ अर्ब ५७ करोड ८० हजार रुपैयाँ हुन्छ l यसैगरी अन्य सूचीकृत
कम्पनीको पनि यसैगरी बजार पुँजीकरण निकालिन्छ र सबै कम्पनीको बजार पुँजीकरणलाई
जोडेर कुल बजार पुँजीकरण निकालिन्छ l २०८१ भदौ १३ गतेका दिन बजार पुँजीकरण ४३ खर्ब
६६ अर्ब ८८ करोड ६० लाख ५५ हजार १ सय ८५ र फ्लोट पुँजीकरण १५
खर्ब ४० अर्ब ४ करोड ६६ लाख ७० हजार रुपैयाँ थियो l
जीडीपी र पुँजीकरणको सम्बन्ध
जीडीपी बढ्दा कम्पनीको नाफा बढ्नसक्छ
l कम्पनीको नाफा बढ्दा शेयर मूल्य बढ्न सक्छ l शेयर मूल्य बढ्दा बजार पुँजीकरण पनि
बढ्दै जान्छ l यस हिसाबले जीडीपी र बजार पुँजीकरणबीच सकारात्मक सम्बन्ध छ भन्न
सकिन्छ l यसको सम्बन्ध हुने भए पनि जीडीपी र बजार पुँजीकरण सँगसँगै जानुपर्छ वा
जान्छ भन्ने हुन्न l कुनै पनि कम्पनीको शेयर मूल्य कम्पनीको नाफाले मात्र बढ्छ
भन्ने निरपेक्ष आधार हुन्न l किनभने शेयर बजारमा लगानी मात्र गरिन्न, बस्तुसरह
कारोबार पनि गरिन्छ l कारोबार गर्दा कारोबारयोग्य शेयरको उपलब्धता पनि दृष्टिगत गरिएको
हुन्छ l कारोबारीको मनोभावना, आर्थिक अवस्था, राजनीतिक
स्थिरता र कम्पनीको व्यवसायिक अवस्थालगायत शेयर बजारलाई असर गर्ने धेरै कारक
तत्वले बजार पूँजीकरण जीडीपीभन्दा फरक हुन सक्छ। जीडीपी र बजार पुँजीकरणको
सम्बन्धको बारेमा पहिलोपटक अमेरिकन शेयर कारोबारी वारेन बफेटले उल्लेख गरेका थिए l
आजको दिनमा बफेटले नै यसको उपयोग गर्न छाडिसकेका छन् l बफेटले शुरु गरेको यो विषयमा
कुनै प्राज्ञिक निकायले शोध गरेको छैन l एक कारोबारीले आफ्नो लागि बनाएको एउटा सुत्र
मानक सिद्धान्त बन्न सक्दैन l यस्तो हुन्थ्यो भने हरेक व्यक्तिले आफूलाई उपयुक्त
ठानेको चिज आमसमुदायलाई उत्तिकै उपयोगी हुनेथियो तर, यस्तो हुँदैन l अंग्रेजीमा ‘वान
म्यान्स फूड मे बी पोइजन फर एनोदर’ अर्थात एकजनाको खाना अर्को व्यक्तिको लागि विष
हुनसक्छ भन्ने भनाई छ l
अङ्कको रुपमा पुँजीकरण
बजार पुँजीकरण एउटा
विशुद्ध अङ्क वा हिसाब मात्र हो l २०८१ भदौ १३ गते नेपाल स्टक एक्सचेञ्ज
लिमिटेड (नेप्से) को विवरणअनुसार विशाल बजार कम्पनी लिमिटेडको शेयर मूल्य ४ हजार ५
सय २९ रुपैयाँ थियो l यस दिन यस कम्पनीको १ सय ६५ कित्ता शेयर कारोबार भएको थियो l
१ सय ६५ कित्ता कारोबार भए पनि सबै शेयरको कारोबार भएसरह हिसाब निकालिन्छ l नेप्सेमा
सूचीकृत सबैभन्दा कम ४ लाख ९१ हजार ४ सय कित्ता शेयर भएको विशाल बजार कम्पनी
लिमिटेडको एकैदिन सबै शेयर कारोबार भएमा २ अर्ब २२ करोड ५५ लाख ५० हजार ६ सय रुपैयाँ
रकम चाहिने रहेछ l यही रकमलाई नै बजार पुँजीकरण भनिन्छ l थोरै शेयर भएको कम्पनीको सबै
शेयर बिक्री हुँदा त दुइ अर्ब रुपैयाँभन्दा बढि रकम चाहिन्छ भने सूचीकृत सबै
कम्पनीको शेयर एकैदिन कारोबार हुने हो भने झण्डै ४३ खर्ब रुपैयाँ चाहिन्छ l सूचीकृत
सबै शेयर कारोबारयोग्य हुन्न l नेपालको सन्दर्भमा बैकिङ्ग र बिमा कम्पनीको ४९
प्रतिशत मात्रै शेयर खुलाबजारमा कारोबार हुन्छन् l यसको विपरित बाँकी ५१ प्रतिशत
शेयर खुलाबजारमा कारोबारयोग्य हुँदैनन् l त्यस्तै, बैकिङ्ग र बिमाबाहेकका
क्षेत्रका कम्पनीका शेयर तीन वर्षपछि सबै कारोबारयोग्य हुन्छन् l संसारमा कहीं
नहुने दुइ र तीनथरी शेयर मूल्य नेपालमा मात्र देख्न पाइन्छ l बैकिङ्ग र बिमा
कम्पनीको संस्थापक र सर्वसाधारण गरि शेयरको मूल्य छुट्टाछुट्टै छ l तर, पुँजीकरण गणना
गर्दा संस्थापक शेयरलाई सर्वसाधारण अर्थात् फ्लोटको आधारमा गरिन्छ l यसबाट के
बुझ्नुपर्छ भने बजार पुँजीकरण अङ्क मात्र हो l
तीन गुणा पुँजीकरण
२०८१ भदौ १३ गते नेपालमा बजार
पुँजीकरण जीडीपीको करिब ८२ प्रतिशत थियो l यो अनुपात बढेर ८८ प्रतिशतसम्म पुगेको छ
l यतिबेलै शेयरबजार ‘ओभरभ्यालुड’ भन्यो, जोखिम बढ्यो भन्ने चर्चा शुरु चलेको छ l
यता यस्तो चर्चा चलिरहँदा साउदी अरबको बजार पुँजीकरण जीडीपीभन्दा १ सय ५० प्रतिशत
बढि छ l साउदी अरबको जीडीपी २६ निल र बजार पुँजीकरण ३७ निल नेपाली रुपैयाँ छ l सन्
२०१९ डिसेम्बर ११ मा साउदी अरबको बजार पूँजीकरण
जीडीपीको झण्डै तीन गुणा थियो l यसरी पुँजीकरण बढ्नुमा त्यहाँ सूचीकृत कम्पनीको
शेयर मूल्य तीन गुणा बढेको थिएन l साउदी सरकार स्वामित्वको पेट्रोलियम उत्पादक साउदी
अरेबियन आयल कम्पनी सूचीकरण भएको थियो l यसले पहिलो कारोबार दिनमै २५ निल २६ खर्ब
नेपाली रुपैयाँभन्दा बढीको बजार पूँजीकरण कायम गरेको थियो l साउदी अरबको स्टक एक्सचेञ्जको त्यतिबेलाको बजार पुँजीकरण करिब
३० निल जीडीपी १२ निल नेपाली रुपैयाँ हाराहारी थियो l अहिले जीडीपी बराबर
बजार पुँजीकरण पुग्न लाग्यो, जोखिम बढ्यो भन्ने जुन प्रचार भईरहेको छ, यसको
सत्यतथ्यको बारेमा खासै चर्चा भएको देखिन्न l खोजी हुन्थ्यो भने साउदी अरबको
जीडीपी र पुँजीकरणको चर्चा अवश्य नै हुनेगर्थ्यो l यस्तो उदाहरण अरु पनि भेटिन
सक्छ l
कुन
पुँजीकरण वास्तविक
नेप्सेले कुल र फ्लोट गरि दुइथरि बजार
पुँजीकरण सार्वजनिक गरिरहेको छ l कुल पुँजीकरणको
चर्चा चल्दा फ्लोट पुँजीकरणको बारेमा कसैले पनि वास्ता गरेको देखिन्न l यद्यपी कुल
पुँजीकरणलाई लिँदा पनि यसले कुनै असर पार्ने हैन l किनकी यो एउटा अङ्क मात्र हो, यसले
कुनै तात्त्विक असर पर्दैन भन्ने कुरा साउदी अरबको बजार पुँजीकरण र जीडीपीको अङ्क
हेर्दा ज्ञात हुन्छ l साउदीको उदाहरणले देखाउने कुरो के हो भने अन्य कम्पनीको शेयर
मूल्य नबढे पनि कुनै एउटा कम्पनीले पनि बजार पुँजीकरणमा तात्त्विक असर पर्दोरहेछ l
नेप्सेमा सूचीकृत विभिन्न १२ वटा समूहका २ सय ६८ वटा कम्पनीको ८ अर्ब १८ करोड ७१
लाख ४५ हजार ९ सय ३५ कित्ता शेयर सूचीकृत भएका छन् l यो अङ्कमा खारेजीको क्रममा
रहेका (क्रिष्टल फाइनान्स लिमिटेड) र सूचीकरणमा रहेका तर, कारोबार स्थगन भएको (क्यापिटल
मर्चेन्ट बैंक एण्ड फाइनान्स कम्पनी लिमिटेड) शेयरलाई समावेश गरिएको छैन l यसमा
सोल्टी होटेल लिमिटेडको अङ्कित मूल्य १० रुपैयाँ र हाथवे इन्भेस्टमेन्ट नेपाल
लिमिटेडको अङ्कित मूल्य ५० रुपैयाँ रहेका शेयरलाई अङ्कित मूल्य १ सय रुपैयाँको
हिसाबले गणना गरिएको छ l २०८१ भदौ १३ गतेको विवरणअनुसार यी सबैको बजार पुँजीकरण ४३ खर्ब ६६ अर्ब ८८ करोड ६० लाख ५५
हजार १ सय ८५ र फ्लोट पुँजीकरण १५ खर्ब ४० अर्ब ४
करोड ६६ लाख ७० हजार रुपैयाँ छ l
कुल पुँजीकरण कसरी गणना गरिन्छ भन्ने कुरा माथि उल्लेख भईसकेको छ l फ्लोट गणना कसरी गरिएको छ भनेर नेप्सेले सार्वजनिक गर्ने गरेको छैन l सिद्धान्तत: फ्लोटमा कारोबारयोग्य शेयर मात्र गणना गरिन्छ l बैकिङ्ग र बिमाबाहेकका कम्पनीको शेयर निश्चित अवधिसम्म बिक्री बन्देजमा रहन्छ l यस्ता बिक्री बन्देजमा रहेका शेयरलाई फ्लोटमा राखिएको छ वा छैन सार्वजनिकरुपमा प्रकाशमा नआएको हुँदा यस बारेमा यकिन भन्न सकिन्न l फ्लोट पुँजीकरण हेर्दा यस्ता शेयरलाई राखिएको छैन होला भन्नेसम्मको अनुमान गर्न सकिन्छ l जलविद्युत समूहका अपर तामाकोशी हाइड्रोपावर लिमिटेड, रसुवागढी हाइड्रोपावर लिमिटेड, साञ्जेन जलविद्युत कम्पनी लिमिटेड, मध्य भोटेकोशी जलविद्युत कम्पनी लिमिटेड र चिलिमे जलविद्युत कम्पनी लिमिटेडका संस्थापक शेयरलाई कुन वर्गमा राखिएको छ, यसको पनि सार्वजनिक जानकारीमा आएको छैन l खुलारुपमा कारोबारमा आउने शेयरको अनुमानित संख्या ४ अर्ब ५० करोड कित्ता छ l अनुमान गरिएको फ्लोटेड शेयरको बजार पूँजीकरण करिब २७ खर्ब रुपैयाँ अनुमान गर्न सकिन्छ l तालिकामा सूचीकृत क्षेत्र, कुल शेयर संख्या, अनुमानित फ्लोटेड शेयर संख्या र अन्तिम बजार मूल्यअनुसारको बजार पूँजीकरण पेश गरिएको छ l
शेयर संख्या र बजार पूँजीकरण
स्रोत : नेप्से, २०८१ भदौ १३
तालिकामा वाणिज्य बैंक, विकास बैंक, वित्त (फाइनान्स), लघुवित्त, जीवन बिमा र निर्जीवन बिमा कम्पनीका
शेयरलाई एकै ठाउँमा राखिएको छ l यी समूहका कम्पनीका ४९
प्रतिशतसम्म शेयर सर्वसाधारण अर्थात फ्लोटमा राख्न सकिने हुँदा हाल फ्लोटमा नआए
पनि भविष्यमा जुनसुकै बेला फ्लोटेड बनाइने हुँदा अहिले नै यसलाई फ्लोटमा राखिएको छ
l जलविद्युत समूहका तामाकोशी, चिलिमे,
साञ्जेन, रसुवागढी र मध्य भोटेकोशीको ४९
प्रतिशत शेयरलाई फ्लोटेड मानी अन्य कम्पनीका पूरै शेयरलाई कारोबारयोग्यका रुपमा
लिईएको छ l यसमा पनि लकिङ्ग खुल्न बाँकी रहेका कम्पनीको क्रमशः लकिङ्ग खुलि खुलाबजारमा कारोबार हुनेहुँदा अहिले नै
फ्लोटेडमा राखिएको हो l लगानी समूहको नागरिक लगानी कोष,
हाइड्रोइलेक्ट्रिसिटी इन्भेष्टमेन्ट एण्ड डेभलपमेन्ट कम्पनी लिमिटेड,
नेपाल पूर्वाधार बैंक लिमिटेड र ईमर्जिङ्ग नेपाल लिमिटेडको क्रमशः
२०, २०, ४० र १० प्रतिशत शेयरलाई
कारोबारयोग्यको रुपमा लिईएको छ l अन्य समूहको एनटीसी,
नेपाल पुनर्बिमा कम्पनी लिमिटेड, हिमालयन
रिइन्स्योरेन्स कम्पनी लिमिटेडको क्रमशः ८, १६ र ३० प्रतिशत
शेयरलाई कारोबारयोग्यको रुपमा लिईएको छ l उत्पादन तथा
प्रशोधन र होटेल तथा पर्यटन समूहका सबै शेयरलाई कारोबारयोग्य गणना गरिएको छ l
त्यस्तै, व्यापार समूहको विशालबजार कम्पनी
लिमिटेड र साल्ट ट्रेडिङ्ग कर्पोरेसनको क्रमशः ८५ र ७८ प्रतिशतलाई कारोबारयोग्य
मानिएको छ
जोखिमको अवस्था
शेयरबजारको पुँजीकरण कति
हुनुपर्ने भन्ने कुनै सिमा हुन्न l शेयरबजारमा कम्पनी बाहिरिनेभन्दा भित्रिने अर्थात्
सूचीकरण हुने दर बढि हुन्छ l नयाँ कम्पनी सूचीकरण भईरहने हुँदा पुँजीकरण पनि बढ्दै
जान्छ l पुँजीकरण कति हुँदा ठिक कति हुँदा बेठिक भन्ने कुनै सुत्र हुन्न l जोखिम कुल
बजार पुँजीकरणले हैन तत् तत् कम्पनीको शेयर मूल्यले निर्धारण गर्छ l पूँजीकरण केवल
गणना मात्र भएको र यो वास्तविक रकम नभएको हुँदा यसले लगानी र कारोबारमा कुनै असर
गर्दैन l तालिकामा अनुमान गरिएको झण्डै २७ खर्ब रुपैयाँ पनि वास्तविक अङ्क भने हैन l बजार पुँजीकरणमा
२७ प्रतिशत योगदान दिने बैकिङ्ग र बिमाको ४९
प्रतिशत फ्लोट मानिए पनि अझसम्म पनि कतिपय कम्पनीको ३० प्रतिशत शेयर मात्र फ्लोट
भएको छ l १५ प्रतिशतको योगदान दिने जलविद्युत समूहका धेरै कम्पनीको लकिङ्ग खुल्न बाँकी छ l जीडीपी र पुँजीकरणको बीच प्रत्यक्षरुपमा
कुनै सम्बन्ध स्थापित गर्न नसकिएको अवस्थामा शेयरबजार ‘ओभरभ्यालुड’ भयो भन्नुको
कुनै अर्थ देखिन्न l यदि यी दुइ बीचमा सम्बन्ध हुने रहेछ भनेर प्रमाणित नै भयो भने
पनि शेयरबजार ‘ओभरभ्यालुड’ भएको देखिन्न l नेप्सेले सार्वजनिक गरेको फ्लोट
पुँजीकरणलाई आधार मान्ने हो भने जीडीपीको एक चौथाई र तालिकामा देखाइएको अनुमानित
पुँजीकरणलाई आधार मान्दा पनि आधा मात्र पुगेको छ l बजार पुँजीकरणले कुनै पनि
कम्पनीको शेयर मूल्य ओभरभ्यालुड हुन्न l कम्पनीगत शेयर मूल्यको आधारमा कम्पनी
चाहिँ ‘ओभरभ्यालुड’ हुनसक्छ l पूँजीकरणसँगै बेला बेला शेयर कारोबार मापन गर्ने
इन्डेक्सलाई लिएर पनि अनेकौं कुरा आउँछ l कुनै बेलाको झण्डै ३ हजार २ सयको
इन्डेक्स घटेर फेरी त्यति नै अङ्क पुग्दा एकै हुन्न l किनभने यस बीचमा थुप्रै
कम्पनी सूचीकरणमा आइसकेका हुन्छन् l इन्डेक्स गणना गर्दा लिइने आधार पुँजीकरण नयाँ
कम्पनी सूचीकरण हुनासाथ परिवर्तन हुन्छ l पूँजीकरण र इन्डेक्सलाई अङ्कको हिसाबले घटीबढी
भयो भन्नुभन्दा यस्तो हिसाब बुझ्नको लागि आधार पूँजीकरण लिएर तुलनात्मकरुपले
हेर्नुपर्छ l यसका लागि नेप्सेले हरेक हप्ता आधार पूँजीकरण र फ्लोट पुँजीकरण गणना
गर्दा लिएका आधार पनि साप्ताहिकरुपमा सार्वजनिक गर्नुपर्छ l यस्तो विवरणमा कुन
कम्पनीको कति शेयर फ्लोटमा आएको छ भन्ने पनि उल्लेख गर्नुपर्छ यसो गर्दा आमरुपमा
फ्लोट पुँजीकरण विश्वसनीय हुनजान्छ र अध्येयतालाई पनि तुलनात्मक अध्ययन गर्न सघाउ
पुग्छ l
२०८१ भदौ १९
आर्थिक अभियान
https://www.abhiyandaily.com/article/bjaar-puunjiikrnn-r-kul-gaarhsthy-utpaadn-ekarkaabiic-antrsmbndh-hunch-ki-hundain
