विक्री प्रस्ताव मार्फत शेयर विक्री : कानूनी प्रावधान र अन्योल

केही समयअघि एकजना शेयर नेताले ‘फस्ट मार्केटमा पनि लिन सक्छौं, आईपीओ भन्ने हुन्छ, कम्पनीले शेयर जारी गर्छ, त्यसलाई शेयर भनिन्छ’ (शेयर नेताको भ्रमात्मक अल्पज्ञान, आर्थिक अभियान, २०७५ भदौ १२ गते) भनेका थिए । नेताको यस्ता उद्गार हेर्दा शेयर लगानी गर्न आउनेको औकात र ज्ञानको पृष्ठभूमि धेरै केलाइरहनु पर्दैन । अहिले सरकारले शेयर कारोबारमा स्थायी लेखा नम्बर (प्यान) लगाउने घोषणा गरेपछि सरकारले कुन अन्तर्यले यस्तो कदम चाल्दैछ यसको भित्री पाटोको बारेमा भन्दा प्यान लिन लाग्ने समयको विषयमा अनावश्यक विवाद चलेको छ । नेताहरूले ‘फाइदा’ हुने बताए पनि के फाइदा हुन्छ बताएका छैनन् । प्यानको अन्तर्य बारेमा कुनै बेला चर्चा गरिनेछ । यो आलेखमा भने शेयर विक्री गर्ने विभिन्न विधिको संक्षिप्त उल्लेख गर्दै ‘विक्री प्रस्ताव’ मार्फत हुने शेयर विक्रीका बारेमा मूलरूपमा केन्द्रित हुनेछ ।

आईपीओ, बोनस र हकप्रद

प्रारम्भिक सार्वजनिक निष्कासन अर्थात् इनिसियल पब्लिक अफरिङ (आईपीओ), बोनस, हकप्रद, थप निष्कासन अर्थात् फर्दर पब्लिक अफरिङ (एफपीओ) र विक्री प्रस्ताव गरी सामान्यतया यही ५ ओटा विधिबाट शेयर निष्कासन गरिन्छ । यी ५ ओटा विधिमध्ये नामैबाट आईपीओ शून्य अवस्था र सर्वसाधारणमा जाने पहिलो खुड्किला हो भन्ने बुझ्न सकिन्छ । कुनै कम्पनीको जारी पूँजी १ अर्ब, चुक्ता पूँजी ७० करोड छ भने ३० करोड पूँजी उठाउन सर्वसाधारण समक्ष प्रस्ताव गर्छ र प्रस्ताव ठीक लागेमा इच्छुक व्यक्तिले नाफा-घाटाको आफैले अध्ययन विश्लेषण गरी लगानी गर्दा मागे जति वा पाइँदै नपाइन पनि सक्छ । बोनस विधिबाट पनि कम्पनीले पूँजी प्राप्त गर्न सक्छ । यस विधिबाट पूँजी वृद्धि हुने र शेयर संख्या नबढ्ने हुनसक्छ । यस्तो अवस्था आउने स्थिति भनेको अंकित मूल्य चुक्ता हुन बाँकी रहेको बेला हो । पहिला अंकित मूल्य (रू. १ सय) मध्ये आधा (रू. ५०) मात्र लिइएको हुन्थ्यो । बाँकी नपुग रकम माथि उल्लिखित बोनस जारी गरेर चुक्ता गरिन्थ्यो । उदाहरणका लागि शेयरधनी (संस्थापक र साधारण) बाट रू. ५० चुक्ता गरिन्थ्यो र नपुग रकम पछि शेयरधनीसँग मागिने वा कम्पनी आफैँले आर्जन गरेको लाभांश बाँड्न मिल्ने रकमलाई चुक्ता हुन बाँकी रकमबाट कटाएर लिइन्थ्यो । अहिले जति अनुपातमा बोनस जारी गरिन्छ शेयरधनीको शेयर कित्ता पनि सोही अनुपातमा वृद्धि हुँदै जान्छ । उदाहरणको कम्पनीले १६ प्रतिशत बोनस शेयर जारी गरेमा ५ सय कित्ता शेयर धारण गरेको व्यक्तिले थप ८० कित्ता प्राप्त गर्छ । शेयरधनी लगतमा कायम रहेसम्म बोनस शेयर प्राप्त गर्ने हक कहिल्यै समाप्त हुँदैन यसमा र हकप्रदमा जस्तो आवेदन गर्नुपर्दैन ।

हकप्रद पनि कम्पनीको पूँजी वृद्धि गर्ने एउटा वित्तीय उपकरण हो । निश्चित दिनसम्म कायम रहेका शेयरधनीबाट कम्पनीले निश्चित प्रतिशतको अनुपातमा रकम माग्ने विधि हकप्रद हो । उदाहरणका लागि कुनै कम्पनीको चुक्ता पूँजी १ अर्ब छ भने उक्त कम्पनीले निश्चित दिनसम्म कायम रहेका शेयरधनीबाट २५ प्रतिशतका दरले थप रकम लगानी गर्न माग गर्न सक्छ । कुनै व्यक्तिले तोकिएको दिनसम्म ५ सय कित्ता धारण गरेको रहेछ भने उसले १ सय २५ कित्ता बराबरको १२ हजार ५ सय रुपैयाँ कम्पनीलाई बुझाउनुपर्ने हुन्छ र नबुझाएमा उसको हक जान्छ । माथि उल्लेख गरिएको यी ३ विधिमा बोनस बाहेक आईपीओ र हकप्रद अधिक (प्रिमियम) मूल्य राखेर पनि जारी गर्न सकिन्छ ।

एफपीओ र विक्री प्रस्ताव

धितोपत्र दर्ता तथा निष्कासन नियमावली २०७३ को नियम १४(१) मा ‘पूँजी वृद्धि गर्नुपरेमा’ भन्ने व्यवस्था गरेको छ । एफपीओको पहिलो धारमा संस्थापक र सर्वसाधारणको पूँजी अनुपात मिलाउन जारी गरिएको पाइन्छ । दोस्रो, धारमा नियमकीय वैधानिक अनुपात पुगिसकेका कम्पनी पर्न आउँछन् । यस्ता धारमा आउन चाहेका कम्पनीको मनसाय पूँजी संकलनको उद्देश्य कम त्यसबाट प्राप्त हुने गैर-व्यवसायिक लाभको मोह बढी देखिन्छ । तेस्रो धारमा नियमन बाहिरका कम्पनी देखिन थालेका छन् । यस्ता कम्पनीका उद्देश्य पनि दोस्रो धारमा झैं गैर-व्यवसायिक लाभको मनसाय नै प्रबल रहेको छ । (एफपीओको तीन धार, आर्थिक अभियान, २०७४ साउन ९ गते) एफपीओबाट पूँजी वृद्धि हुन्छ । यसमा साबिकका शेयरधनीले केही थप पाउँदैनन् । यो लगभग आईपीओ जस्तै हो तर आईपीओ भन्दा तुलनात्मक रूपमा कम जोखिमयुक्त हुन्छ । यो पनि अधिक मूल्यमा जारी हुनसक्छ । यसबाहेक ‘विक्री प्रस्ताव’ मार्फत पनि शेयर जारी हुनसक्छ । सम्भवत पहिलोपटक यसको उपयोग तत्कालीन नेपाल औद्योगिक विकास निगमले धारण गरेको नबिल बैंकको शेयर विक्री गर्दा भएको थियो । पछिल्लो पटक सम्भवत राष्ट्रिय वाणिज्य बैंकले धारण गरेको नेपाल इन्भेष्टमेन्ट बैंकको शेयर पनि यही विधिबाट विक्री भएको हो ।

विक्री प्रस्ताव र कानून

धितोपत्र कानुनमा विक्री प्रस्तावको परिभाषा गरिएको छैन । धितोपत्र दर्ता तथा निष्कासन नियमावली २०७३ को नियम २४ मा विक्री प्रस्ताव (अफर डकुमेन्ट) मार्फत धितोपत्र विक्री गर्न सकिने व्यवस्था गरेको छ । नियमावलीको नियम २४(१) मा धितोपत्र बजारमा सूचीकृत कम्पनीको चुक्ता पूँजीको कम्तीमा १ प्रतिशत साधारण शेयर धारण गरेको शेयरधनीले बोर्डको स्वीकृति लिई विक्री प्रस्ताव आव्हान गरी सार्वजनिक रूपमा शेयर विक्री गर्न सक्नेछन् । त्यस्तै २४(२) मा धितोपत्र बजारमा सूचीकृत नभएका तर बोर्डमा धितोपत्र दर्ता गराएका कम्पनीका शेयरधनीले आफूले धारण गरेको शेयर बोर्डको स्वीकृति लिई विक्री प्रस्ताव प्रकाशन गरी सार्वजनिक रूपमा शेयर विक्री सक्नेछन् । नियम २४(६) मा यसरी विक्री भएका धितोपत्रहरू सर्वसाधारण समूहमा रहने व्यवस्था गरि सोही बमोजिम सञ्चालक समितिको संरचना मिलाउनुपर्नेछ । धितोपत्र निष्कासन तथा बाँडफाँट निर्देशिका २०७४ को दफा ११ मा विक्री प्रस्ताव मार्फत शेयर विक्री गर्न चाहने सूचीकृत कम्पनीको कम्तीमा १ प्रतिशत साधारण शेयर धारण गरेको शेयरधनीले सञ्चालक समितिलाई जानकारी दिनुपर्ने व्यवस्था गरेको छ । विक्री प्रस्ताव मार्फत विक्री हुने शेयरको धारक मात्र परिवर्तन हुने हुँदा पूँजी वृद्धि हुँदैन । त्यस्तै यस्तो शेयर पनि अधिक मूल्यमा विक्री हुनसक्छ । हकप्रद, आईपीओ र एफपीओ अधिक मूल्यमा विक्री हुँदा प्राप्त हुने अधिक रकम पूँजीगत जगेडा कोषमा जम्मा भएर बस्छ भने विक्री प्रस्ताव मार्फत अधिक मूल्यमा विक्री हुँदा प्राप्त हुने अधिक रकम विक्रीकर्ताको हुन्छ, कम्पनीको हुँदैन ।

अन्त्यमा, नेपाल टेलिकमले विक्री गर्ने भनिएको थप २६ प्रतिशत शेयर सम्भवत यही विक्री प्रस्ताव विधिबाट आउने अनुमान गर्न सकिन्छ । असूचीकृत तर बोर्डमा धितोपत्र दर्ता गराएका कम्पनीका शेयरधनी आफूले ग्रहण गरेको शेयर विक्री प्रस्ताव प्रकाशन गरी सार्वजनिक रूपमा विक्री गर्न चाहेमा साधारणसभाबाट निर्णय गराई बोर्डको स्वीकृति लिई विक्री गर्न सक्नेछ भन्ने व्यवस्थाले के कुरालाई संकेत गर्न खोजेको हो त्यसको बारेमा स्पष्ट छैन । त्यस्तै यसरी सार्वजनिक रूपमा विक्री गरिने शेयर त्यस्तो कम्पनीको चुक्ता पूँजीको कम्तीमा १० प्रतिशत हुनुपर्ने छ भन्ने व्यवस्था पनि अपुरो छ । त्यस्तै दफा ११(४) मा स्थापना भई सञ्चालन अवधि ३ वर्ष पूरा भएको र ११(५) विक्री प्रस्ताव मार्फत विक्री भएको शेयर प्रचलित कानून बमोजिम धितोपत्र बजारमा सूचीकरण गराउनु पर्नेछ भन्ने व्यवस्था स्पष्ट हुनसकेको छैन ।

आर्थिक अभियान दैनिक, २०७५ फाल्गुन ६ गते 

http://www.abhiyan.com.np/?p=319289

एआर रहमान सवरीमाला अधिकारकर्मी

१
ए.आर. रहमान भारतिय चर्चित संगीतकार हुन्, ऊनी हिन्दु बाट इस्लाम धर्म परिवर्तन गरेपछि आफ्नो नाम परिवर्तन गरेर अल्ला रक्खा रहमान राखे, ऊनी हिन्दु हुँदाको नाम ए.एस.दिलीप कुमार थियो।

मैले यहाँनेर उनको धर्म परिवर्तन प्रति टिप्पणी गर्न खोजेको होइन, यहाँ प्रसंगमा जोड्न के मात्रै खोजेको हो भने बिदेशी फण्ड बाट गोप्य रूपमा रकम ल्याएर अधिकारकर्मी संचारकर्मी कसरी त्यो देशको मुख्य धारको धर्म संस्कृति माथि घुमाउरो रूपमा प्रहार गर्छ भनेर छोटकरीमा उल्लेख गर्न खोजेको छु।
बिषयमा :

प्रसंग हो संगीतकार ए.आर. रहमान एउटा पुरस्कार वितरण समारोहमा उपस्थित हुँदा उद्घोषकले ए. आर. रहमानको छोरीलाई पनि बुबा संगै मञ्चमा बोलायो, जब छोरी बुर्का ओढेर मञ्चमा पुगिन हेर्ने हजारौं दर्शक बिष्मयकारी मुद्रामा अनौठो मान्दै छोरीलाई हेर्न थाले !! 

यहिं निर हो मैले भन्न खोजेको कुरा पनि यदि यही ए.आर रहमानको ठाउँमा दिलीपकुमार भएर उनको छोरीले साडीले शीरमा "घुंघट"ढाकेर मात्रै मञ्चमा उक्लेको भए यतिबेला महिला अधिकारकर्मी देखि तमाम मिडियामा कोलाहल मच्चाउदै २१ औं शताब्दीमा पनि नारीलाई अझै मुक्ति नपाएको ! दिलीपकुमार ढोंगी पुरुषवादी मनुवादी सोंच भन्दै साहेत कोही कोही त अदालत मा समेत पुगेर मुद्दा हाल्थ्यो होला ! धन्न ऊनी इस्लाम भएर जोगियो कुनै चर्चा भएन कुनै नारीवादी अधिकारकर्मी मिडिया संजालले उछालेन !

२

नेपालमा एउटा न्यायाधीश आयो केहि समय अगाडि आउने बितिक्कै पहिलो फैसला तराईको एउटा मन्दिरमा चलिआएको परम्परा माथि बन्देज लगाउनु भनेर आदेश जारी गर्‍यो !!
खेल "नबुझ्ने" लालाबालाहरु वा… वा… वा…ठिक गर्‍यो ! सहि फैसला गरिन भन्दै उफ्रे… ! ती न्यायाधीश पछी विवादमा पनि परे कसैले कम्युनिस्ट भनेर आरोप लगाउन थाल्यो कसैले कांग्रेस भनेर ! मैले यो न त कम्युनिस्ट हुन न त कांग्रेस नै यो त आफुलाई त्यहाँ सम्म पुर्‍याउने मालिक भक्त हो भनेर भन्दा कसैले पत्याएन, तर न्यायाधीश बाट निक्लेको केहि समयपछि यिनले ऊनी आफ्नो अन्न दाता बाहेक कसैको होइन रहेछ भन्ने प्रमाणित गरेर देखायो।
यिनले चलिआएको परम्परा माथि गरेको फैसलाले अब जुनसुकै हाम्रो धर्म परम्परा सांस्कृतिक मुल्य मान्यता माथि कसैको एउटा उजुरीको भरमा भारतमा जस्तै अदालतको दण्ड बर्सिन सक्ने छ भनेर नजिर राखेर गयो, तर बुकलण्ठु हरुले कहिले बुझ्ने होला यस्तो कुरा ? उनको त्यो अदालती दण्ड यहाँको मुलधारको धर्म संस्कृति माथि मात्रै हो बाँकी इसाई इस्लाम लाई होइन हुदैन भनेर बुझ्न धेरै समय लाग्ला ति लण्ठु हरुलाई…… !

३
भारतमा हिन्दु बाहेकका बाँकी धर्मलाई अदालतले छुँदैन छुन पाउदैन भन्ने धेरैलाई थाहा नहोला कतिसम्म भने हालैको एउटा घटना हो केराला प्रान्तको, चर्चमा बस्ने एउटि सिस्टरले पास्टर माथि बलात्कारको आरोप लगाउदै न्यायको ढोका ढकढकायो तर कुनै अदालतले उनको केश हेरेन बरु क्रीस्चियनकै पास्टरहरुको संस्थाले पो फैसला गर्‍यो पास्टर पवित्र छ ऊनी माथि लगाएको सबै आरोप झुठा हुन भनेर निर्णय गर्‍यो ! सबै तैं चुप मै चुप ! यदि पास्टरको ठाउँमा कुनै बाबा भएको भए मिडिया देखि नारीवादी अधिकारवादीको ओइरो लाग्थ्यो ! दुई चार महिना जागिर पाउथ्यो ! यता इस्लामको आफ्नो कानुन अलग्गै छ भारतिय अदालतले कुनै फैसला गर्न पाइदैन, गर्न परे मुस्लिम पर्सनल ल बोर्ड मार्फत गर्छ तर राज्यको कानुन भारतिय हिन्दुलाई मात्रै लागु हुन्छ।

४

दक्षिण भारत केरलाको प्रसिद्ध सवरीमाला मन्दिरमा नारी प्रवेश निशेध छ, त्यसबारेमा आफ्नै परम्परागत मान्यता रहेकोे छ तर यस्तो परम्परागत प्रचलन लाई चुनौती दिँदै एकजना महिलाले अदालतमा मुद्दा हालिन(हाल्न लगायो) त्यसपछि अदालतले फैसला गर्‍यो (गर्न लगायो) नारीलाई पनि मन्दिरमा प्रवेश गर्न दिनु भनेर ! त्यसपछि त्यहाँ ठुलो हिंसात्मक झडप भयो अझैसम्म यो मुद्दाको कम्पन जारी छ, तर यही प्रकृतिको मुद्दा इस्लाम वा इसाईको हकमा त्यहाँको राज्य मौन हुन्छ, यदि प्रसंग उठेछ नै भने उनीहरुको ( धर्म संस्कृतिको)निजी मामिलामा राज्यको हस्तक्षेप हुनुहुन्न भनेर सिद्धान्त तेर्साएर तर्केर बस्ने गर्छ, उदाहरणका लागि "तीन तलाक" बारेमा तिनै मानवअधिकारवादी तिनै नारीवादीहरु बोल्न नै चाहन्न बोल्नै पर्दा त्यो उनीहरुको परम्परा हो भनेर छल्न थाल्छ मिडियाले समाचार नै कभरेज गर्दैन किनकि यो मामिला हिन्दुको परेन !

मन्दिरमा विभेद बारेमा……
A)

सबैको आआफ्नो बिश्वास आस्था मान्यता हुन्छ त्यही मान्यता परम्परा हो र त्यही परम्परा आआफ्नो पहिचान हो यसमा कसैले कसैको आस्था माथि बिश्वास माथि न्याय दिने कोही हुन्न।
जापानको एक दुर्गम गाँउमा १३०० बर्ष पुरानो एउटा ठुलो माउन्ट ओमिनी नामक बौद्ध मंदिर रहेको छ, हरियाली अनि झरनाको बीचमा अवस्थित यो पुरानो मंदिरमा महिला हरुलाइ प्रबेष निषेध गरिएको छ, तर खै कसैले आपत्ति प्रकट गरेको छैन न त अदालतले नै नारी अधिकार हनन भयो भनेर भनेको छ आफ्नो सदिऔं देखिनको परम्परालाई निरन्तरता दिँदै आएको छ।

भारतको राजस्थान प्रान्तमा १४ औं शताब्दीमा निर्मित ब्रह्मा मंदिर,यो संसारमा एकमात्र ब्रम्हाको मन्दिर हो, यहाँ बिबाहित पुरुष लाई मन्दिरमा जान परम्परागत रूपमा निशेध गरेको छ, यहाँ महिला भक्तहरुको मात्रै भिंड लाग्ने गरेको हुन्छ, खै त पुरुषले विभेद भयो भनेर उफ्रेको छैन त ?

C)

यहीँ छिमेकी बिहार प्रान्तको मुजफ्फरपुर स्थित माता मन्दिरमा एउटा मुख्य पुजाको समयमा पुरुषलाई मन्दिर परिसरमा समेत छिर्न पाइदैन सबै पुजा महिलाले गर्ने प्रचलन रहेको छ।

D)

भारतको केरला प्रान्तमा एउटा छक्कूलाथुकावु भन्ने भगवतीको मंदिर छ, यो मन्दिरमा नारीको पुजा हुन्छ, बर्षको एकपटक मंगसीर महिनामा यहाँ ठूलो पुजाको आयोजना हुन्छ, यहाँको पुरुष पण्डितले उक्त पुजामा दस दिन नारीको लागि उपवास बसेर पहिलो शुक्रबारको दिन पण्डितले श्रद्धालु नारीहरुको खुट्टा धुएर अनुष्ठान सम्पन्न गरिन्छ, उक्त दिनमा पुरुषहरूको मन्दिरमा प्रवेश निशेध गरेको हुन्छ।

E)
तामिलनाडु प्रान्त, कन्याकुमारी स्थित भगवती मन्दिरमा साधु सन्यासी मात्रै मन्दिरको द्वार सम्म पुग्न पाउने बाँकी पुरुषले मन्दिर परिसरमा समेत छिर्न नपाउने परम्परा सदिऔं देखि चलिरहेको छ।

F)

केराला प्रान्तको प्रसिद्ध अट्टुकल मंदिरमा पनि महिला मात्रै जान पाउँछ यो मन्दिर गिनिज बुक वल्ड रेकर्डमा पनि एकपटक सुचिकृत भएको छ, यहाँको पोंगल पर्वमा ३० लाख महिला भक्त सहभागी भएकोले रेकर्ड रहन गएको हो।

अन्तमा :
नारीले मुर्दा बोकेर सेल्फी लिनेेहरु त्यो समाचारलाई पत्रीकाको मुख्य हेड्लाईन बनाएर नारीले परम्परागत मान्यता तोड्दै भन्दै समाचार दिने मिडियाहरु एउटै ग्याङ्ग हुन भूमिका र तलव भत्ता मात्रै फरकफरक धेरै थोरै बुझ्ने हुन् त्यसैले हाम्रो चलिआएको संस्कृति परम्परा माथि घुमाउरो रूपमा धावा बोल्ने माथि सजग हौं सचेत हौं बुझ्ने प्रयास गरौं विष दिनेले तितो वस्तुमा होइन मिठो वस्तुमा दिन्छ भन्ने बुझौं !!

जय सनातन !!

एआर रहमान र  उनकी छोरी 

जापानको माउन्ट ओमिनि मन्दिर।

छक्कुला थुकावु मन्दिर केराला

बिहार मुज्जफरपुर माता मन्दिर

 राजस्थान ब्रम्ह मन्दिर

साभार : मोहन लामा रुम्बा

शिवम सिमेन्टको आइपिओ

शिवम सिमेन्टले आगामी फाल्गुन ६ गतेबाट स्थानीय र सर्वसाधारणको लागि एकै दिनबाट साधारण शेयरमा आवेदन माग गरेको छ । कम्पनीको जारी पूँजी, आवेदन मागिएको शेयर कित्ता सम्बन्धि विस्तृत तालिकामा उल्लेख गरिएको छ ।

जारी पूँजी	४ अर्व ४० करोड
जारी हुने कित्ता	५२ लाख ८० हजार
आमसर्वसाधारण	४४ लाख (१०%)
स्थानीय	८ लाख ८० हजार (२%)
मूल्य (स्थानीय)	अंकित मुल्यमा १ सय थप गरि २ सय
मूल्य (आमसर्वसाधारण)	अंकित मुल्यमा २ सय थप गरि ३ सय
सामुहिक कोष र कर्मचारीलाई आरक्षित	४ लाख ४० हजार
कर्मचारी तथा सामुहिक कोषले लिएको	६० हजार कित्ता
कर्मचारी तथा सामुहिक कोषले नलिएको	३ लाख ८० हजार
कर्मचारी र सामुहिक कोषले नलिएर बाँकी रहको सहित जारी हुने जम्मा कित्ता	४३ लाख ४० हजार
अधिकतम आवेदन गर्न सकिने कित्ता (स्थानीय)	५ लाख ७९ हजार ६ सय ४०
न्यूनतम (दुबै समुह)	५० कित्ता
आवेदन गर्न सकिने अधिकतम (आमसर्वसाधारण)	४४ लाख कित्ता (सबै)
आवेदन खुल्ने मिति	२०७५ फाल्गुन ६ गते
आवेदन दिने अन्तिम मिति	छिटोमा फागुन ९ र ढिलोमा चैत्र ५

असफल बनेको सफल परीक्षण

शिवम सिमेन्टले गत श्रावण महिनामा स्थानीयतर्फ जारी गरेको शेयर पूर्णरुपमा नबिकेपछि आमसर्वसाधारण तर्फको शेयर जारी गर्ने प्रक्रिया अगाडी बढाएको थिएन । अगाडी किन बढाएन यस बारेमा आधिकारिकरुपमा केहि जानकारी नगराए पनि तोकिएको मूल्य ‘अधिक’ रहेको भन्ने अनौपचारिकरुपमा बाहिर आएको थियो । धितोपत्र कानुन अनुसार प्रिमियम मूल्यमा जारी हुने यस्ता वित्तीय उपकरणको ‘शतप्रतिशत प्रत्याभूत’ गराउनुपर्ने व्यवस्था अनुसार एनआइविएल एस क्यापिटलले प्रत्याभूत गरेको थियो । नेपाल बैंकको प्रिमियम मुल्यमा जारी भएको एफपिओ नबिकेपछी नबिकेको शेयर प्रत्याभूतकर्ता आफुले नसकारी ‘अर्को बजार’ सिर्जना गर्ने दुस्प्रयास गरेका थिए । खुला आवेदन माग गरिएको बेला सम्भावित ग्राहकलाई आवेदन गर्न नदिएर रोक्दै आफुले त्यो भन्दा कम मूल्यमा शेयर दिने ‘अवैध करार’ गरेका थिए । यस्तो तरकिव पहिले वुटवल पावर कम्पनीले जारी गरेको एफपिओमा धितोपत्र वोर्डको मौन सहमतिमा सफल परीक्षण भईसकेको थियो । यसैलाई ‘नजिर’ मान्दै ‘प्रत्याभूतको सैद्धान्तिक पक्ष’ लाई नजरअन्दाज गर्न सकिने आधारमा ‘एनआइविएल एस क्यापिटल’ ले शिवमको शतप्रतिशत शेयर आफुले मात्र प्रत्याभूत गरेको थियो । तर नेपाल बैंकसम्म आइपुग्दा वुटवल पावरमा गरिएको ‘सफल परीक्षण’ भुत्ते भएको हुँदा शिवममा अवलम्बन गर्न सकिने सम्भावना सक्किसकेको थियो ।

शिवमको प्रत्याभूतकर्ता एनआइविएलले धितोपत्र वोर्डलाई एक पत्र लेख्दै ‘....प्रत्याभूति गरिएको शेयर खरिद (सकार) गर्नुपर्ने अवस्था आएमा सिधै यस कम्पनीको मुख्य कम्पनी नेपाल इन्भेष्टमेन्ट बैंकले खरिद गर्ने शर्तमा सम्झौता गरेको र सो सम्बन्धि कागजात वोर्डमा पेश गरेको’ उल्लेख गरेको छ । त्यस्तै ‘नेपाल बैंकसंगको प्रत्याभूति सम्बन्धमा प्रत्याभूतिको मर्म अनुसार सम्बन्धित प्रत्याभूतिकर्ताहरुले खरिद (सकार) गरेर मात्र बिक्रि गर्नुपर्ने भन्ने वोर्डको बिभिन्न मितिको पत्र अनुसार सो मुताविक शिवम सिमेन्टको हकमा यस कम्पनीले मात्र प्रत्याभूति गर्न नियमानुसार नसकिने तथा खरिद गर्नुपरेको अवस्थामा समेत यस कम्पनीले मात्र खरिद गर्न नसकिने हुनाले प्रत्याभूति सम्बन्धि सम्झौता निर्क्यौल गरिदिनु हुन अनुरोध’ गर्दै पत्राचार गरेको थियो ।

अख्तियारको दुरुपयोग

शिवमलाई आइपिओमा जान स्वीकृत दिएपछि वक्तव्यको ‘कर्णाल’ बजाएको वोर्डले स्थानीय शेयर बिक्री नहुनु र त्यसपछि आमसर्वसाधारणको शेयर जारी नहुनुले त्यो ‘कर्णाल’ को आवाज र प्रत्याभूतकर्ताले प्रत्याभूत गर्न नसक्ने भन्दै गरेको पत्राचारले गिज्याएको छ । वोर्ड आफैले उतिबेला सहि मूल्य भनेर दिएको अनुमति अहिले मूल्य घटाउँदै अर्को अनुमति दिनु र प्रत्याभूतकर्तालाई कुनै कारवाही गर्न नसक्नु वा नसिहत समेत नदिनुले ‘वोर्ड’ चलाउने ‘शिवम हो कि ‘एनआइविएल’ हो प्रश्न पनि उठेको छ । वोर्डले समेत प्रत्याभूतको मर्म विपरित किन र के आधारमा एनआइविएलले पेश गरेको ‘सकार गर्नुपरेको अवस्थामा म लिन सक्दिन मेरो माउ कम्पनीलाई सिधै देउ’ भन्ने अवैध र गैरकानुनी शर्त बन्देज सहितको प्रत्याभूत सम्बन्धि करार स्वीकार गरेर अख्तियारको समेत दुरुपयोग गरेको छ । यस सम्बन्धमा अख्तियारले छानविन गर्न आवश्यक देखिएको छ । 

सामुहिक कोष र कर्मचारीले लिएनन् 

सामुहिक कोषका लागि छुट्टयाइएको ४ लाख ४९ हजार कित्ता शेयर मध्ये जम्मा ६० हजार कित्ता मात्र बिकेको छ । कर्मचारीले समेत नलिएको हो कि भन्नेसम्मको स्थिति देखिएको छ । कम्पनीमा कार्यरत कर्मचारीले समेत नलिनु एउटा आश्चर्य बनेको छ । बाह्यरुपमा हेर्दा कम्पनीको आय-व्यय सामान्य नै देखिन्छ । तर भित्रि पाटो भने भित्रकै कर्मचारीलाई मात्र थाहा हुने हुँदा कर्मचारीले नलिनु स्वाभाविक नै हो । त्यस्तै सामुहिक कोषले समेत नलिनुमा यसको अन्तरनिहित भित्रि पाटो भयानक हुनसक्ने अनुमान गर्न सकिन्छ । परम्परागत लेखाप्रणालीमा हिसाब राखिएको हुँदा यसको लेखाप्रणालीमा विश्वस्त हुन नसकेका कारण कोषले नलिएको हुनसक्ने अनुमान गर्न सकिन्छ । आरक्षणमा तोकिएको कित्ता मध्ये अत्यन्त कम मात्र बिक्री भएको हिसाब हेर्दा बिक्रि प्रवन्धक सिद्धार्थ क्यापिटल आफैँ योजना व्यवस्थापक रहेको दुईवटा म्युचुअल फण्डले मात्र लिएका हुन कि भन्ने अनुमान गर्न सकिन्छ । यसको सत्य तथ्य विवरण म्युचुअल फण्डले प्रकाशित गर्ने मासिक विवरणमा देखिने नै छ ।

विवरणपत्रमा त्रुटी

सिद्धार्थ क्यापिटलले बिक्रि प्रवन्धत्व गरिरहेको युनिभर्सल पावर कम्पनीको विवरणपत्रमा त्रुटी भेटिएको छ । विवरणपत्र नै लगानीको आधार हो तर विवरणपत्रमा यस्ता त्रुटी देखिनुले कसरी विवरणपत्रलाई विश्वास गर्न सकिएला ? यस्तै त्रुटी शिवममा पनि प्रशस्त रहेको छ । शिवमले वार्षिक प्रतिवेदन समेत तयार नगरेको, नगद प्रवाह विवरण के छ थाहा हुन सकेको छैन । यसमा बोर्डले पनि केहि हेर्न सकेको देखिन्न । ‘जे आउँछ मजाले पचाउँछ’ भन्ने हाजमोलाको विज्ञापन जस्तो बिक्रि प्रवन्धकले जे लिएर आउँछ जस्ताको तस्तै वोर्डले स्वीकृति दिएको देखिन्छ । करिब ६ महिना अघि तयार पारिएको विवरणपत्रमा शिवमको प्रिमियम मूल्य निर्धारण गर्ने प्रक्रियामा कुनै गलत गलत तथ्यांक राखेको हुनसक्ने र अहिले त्यो लाज बचाउन मूल्य घटाएको हुन नसक्ने सम्भावना छैन ।

‘गुण’ हैन जोखिम’

स्थानीयलाई पहिले बेचिएको मूल्यमा अहिले घटेको मूल्य अनुरुप थप शेयर दिने अर्को रमाइलो कुरा पनि यसैमा भेट्न सकिन्छ । अर्थात पहिले कुनै व्यक्तिले १ सय कित्ता शेयरको लागि बुझाएको ३० हजारमा थप ५० कित्ता शेयर थपिदिने भएको छ । य त जवर्जस्ती भिडाएको हैन र ? ति पहिले लिएकालाई लिन अनिच्छुक भएमा ब्याज सहित रकम फिर्ता गर्ने कुरा किन राखिएन ? वोर्ड समेत शेयर दिएर ‘गुण’ लगाएको सोच्दैछ भन्ने यहिँनेर प्रष्ट हुन्छ । तर वोर्डले बुझ्नुपर्ने कुरा भनेको शेयर दिनु भनेको सुनिश्चित लाभ हैन ‘जोखिम’ बाँडेको हो ।

पहिले जोखिम वा लाभ जे सोचेर स्थानीयले लिएका भए पनि अहिले थप शेयर लिउ भन्नुको सट्टा लिन अनिच्छुक भएमा सम्पूर्ण शेयर नै फिर्ता गर्ने व्यवस्था किन राखिएन ? शेयर फिर्ता गर्दा तिनलाई दशौदीका हिसाबले व्याज सहित फिर्ता गर्न वोर्डले शिवमलाइ किन आदेश दिएन ?

माछा फसाउने अर्को चारा

गत श्रावणमा जारी गरिने भनिएको बेला कम्पनीले आव २०७४/७५ मा १० प्रतिशत लाभांश प्रस्ताव गरेको थियो तर अहिले आएर विवरणपत्रमा संशोधन गर्दै १५ प्रतिशत पुर्याएको छ । यो भनेको शेयर बिकाउने ‘तुरूप’ मात्र हुनसक्छ । किनकि गत असारमा विवरणपत्र स्वीकृत गर्ने बेलामा कम्पनीको आय-व्यय करिब-करिब थाहा हुने नै हुन्छ र सोहि बमोजिम १० प्रतिशतको नाफा बाँड्ने प्रक्षेपण गरिएको हो । संशोधन गर्दा ५० प्रतिशत नाफाको अंश बढ्ने प्रक्षेपण कुन समयलाइ आधार लिइयो ? मूल विवरणपत्र नै गत आषाढमा बनेर स्वीकृत भएको छ ।

होंशी अर्को ‘तुरूप’

शिवम मुख्यरुपमा २० जना व्यक्तिको सहभागितामा खोलिएको कम्पनी हो । यसमा संस्थागत लगानी देखिन्न । शिवमले ‘शिवम होल्डिंग’ भन्ने सहायक कम्पनीमा ८८ प्रतिशत लगानी गरेको छ । यस मार्फत होंशी सिमेन्टमा ३० प्रतिशत लगानी गरेको उल्लेख छ । होंशी सिमेन्टमा ‘हङकङ रेड लाइन सिमेण्ट नं. ३’ भन्ने विदेशी कम्पनीको ७० प्रतिशत लगानी रहेको छ । गूगलमा खोजि गर्दा HONGKONG RED LINE CEMENT NO.3, को बारेमा केहि भेटिन्न । यो कुनै ‘अफशोर’ कम्पनी पनि हुनसक्छ । उदाहरणको लागि एनसेल काफी छ । पहिले ‘टेलियासोनेरा’ भन्ने स्वीडेनको कम्पनी भनिए पनि एनसेलको शेयरधनीको लगतमा यसको उल्लेखै छैन र लगतमा भने ‘सेन्ट किट्स एण्ड नेभिस’ मा दर्ता रहेको रेनोल्ड होल्डिंग भन्ने कम्पनी उल्लेख छ । त्यस्तै अहिले मलेसियाली कम्पनी एक्जियटाको मुख्य लगानी वा शेयर रहेको भनिए पनि एनसेलको शेयरधनी लगतमा उही पुरानै रेनोल्ड होल्डिंग रहेको छ । यस हिसाबले विदेशी भनिएको HONGKONG RED LINE CEMENT NO.3, यतैका व्यक्तिको संलग्नतामा खोलिएको अफसोर कम्पनी नहुन सक्ने सम्भावना छैन । होंशीबाट हुने पहिलो लाभको हकदार ‘शिवम होल्डिंग’ र त्यसपछि मात्र ‘शिवम’ मा आइपुग्छ । शिवम होल्डिंगको अन्य व्यवसाय नदेखिएको हुँदा यसको खर्च व्यवस्था भने लगानी रहेका कम्पनीबाट हुने लाभांश आम्दानी नै रहेको देखिन्छ । अहिले शेयर बिक्रि गर्ने क्रममा होंशीलाई देखाउनु अर्को ‘तुरूप’ हो ।

स्वार्थको कुरा

व्यापारमा स्वार्थको ठुलो महत्व हुन्छ । शिवममा पनि त्यो कुरा लागु हुन्छ । माथि नै उल्लेख गरियो शिवमले शिवम होल्डिंग मार्फत होंशिमा लगानी गर्दैछ र होंशी पनि सिमेन्ट उत्पादक कम्पनी हो । शिवमको विवरणपत्रमा ‘दुवै कम्पनीको उद्देश्य मिल्दोजुल्दो भए पनि शिवमले आफ्ना उत्पादनको बजार विस्तार गरी उद्योगबाट पूर्ण क्षमतामा विगत वर्षदेखि नै शिवम् ब्राण्डको ओपीसी सिमेण्ट मात्र उत्पादन तथा विक्री गरिआएको र अत्यधिक उपभोक्ताको रोजाइको ब्राण्ड बनेकाले नयाँ आउने उद्योगले यसको बजार अंश लिन नसक्ने हुँदा स्वार्थ बाझिने सम्भावना अत्यन्त न्यून रहेको छ’ भनेर उल्लेख गरेको छ । नेपालको भूगोल र सिमेन्ट उपयोग हुने क्षेत्र एकै भएको हुँदा स्वार्थ बाझिन्छ कि बाझिन्छ भन्ने कुरा सामान्यरुपमा बुझ्न सकिन्छ । शिवमको कारखाना हेटौंडा र होंशीको कारखाना १ सय किमी टाढा नवलपरासीमा रहेको छ । नेपालमा सिमेन्ट खपत गर्ने क्षेत्र मुलत महेन्द्र राजमार्गकोको दायाँ बायाँ रहेका वस्ती र काठमाडौं उपत्यका आसपासमा केन्द्रित छ । बजार र वस्तु एकै रहेको अवस्थामा शिवम र होंशी बीच स्वार्थ बाझिन्न भन्न सक्ने स्थिति रहन्न । विवरणपत्रमा ‘अत्यधिक रोजाइको ब्राण्ड’ भनेको छ यस्तो प्रमाणपत्र बाँड्ने निकाय को हो ? 

विवरणपत्रमा ‘होंग्शीको सञ्चालक समितिमा शिवम् सिमेण्टबाट नियुक्त २ जना प्रतिनिधिहरू नै रहेको र रहने हुँदा दुवै उद्योगलाई समन्वय गरी सञ्चालन हुनेछ’ भनिएको छ । त्यस्तै ‘शिवम् होल्डिङ्स प्रालि मार्फत लगानी रहेकाले होंग्शीबाट आर्जन हुने मुनाफा शिवमले समेत प्राप्त गर्ने हुँदा स्वार्थ बाझिने अवस्था नरहेको भनिएको छ’ तर यी दुई व्यवस्थाले कसरी स्वार्थ बाझिन्न भन्ने तथ्यगत कुरा कहीँ भेटिन्न । त्यस्तै शिवममा ४२ लाखभन्दा बढी कित्ता शेयर धारण गरी आधारभूत शेयरधनी रहेका पुनम गोयलको मोरङमा रहेको सप्तकोशी सिमेन्ट (साविक नेशनल सिमेन्ट) उद्योगमा २५ प्रतिशत शेयर रही सञ्चालकसमेत रहेको र उक्त कम्पनीसँग आव २०७३/७४ मा २७ लाख बराबरको कोइला खरीद गरेको उल्लेख छ । यहि प्रसँगमा रमाइलो कुरा के छ भने अगिल्लो पटक जारी भएको विवरणपत्रमा यहि कम्पनीबाट करिब ३ करोड बराबरको क्लिंकर किनेको उल्लेख गरिएको थियो ।

कम्पनीका कार्यकारी अध्यक्ष सुरेन्द्रकुमार गोयल एकल शेयरधनी रहेको अरविन्द इम्पोरियम प्रालिबाट कम्पनीले २९ करोड भन्दा बढीको डिजेल, जिप्सम आइरन खरिद गरेको छ । यो विवरण पनि अगिल्लोपटकको भन्दा फरक परेको छ । अगिल्लो पटकको विवरणपत्रमा भने २० करोडको मात्र सोहि चिज खरिद गरेको उल्लेख थियो । केहि उदाहरण तालिकामा पेश गरिएको छ ।

पहिलोपटक स्वीकृत विवरणपत्र र संशोधित विवरणपत्रको तुलनात्मक अध्ययन

पहिलो			संशोधित
शेयरधनी र कित्ता	संलग्नता	कारोबार (२०७३/७४)	कारोबार (२०७३/७४)	फरक
शुशिल गुप्ता (२३,२३,२००)	मोडर्न ईन्फ्रास्ट्रक्चर प्रा. लिमा १७% शेयर र संचालक रहेको	२८,२२,१६,५७७ बराबरको चुन ढुंगा खरिद र ढुवानी   सेवा लिएको	३१,६०,८६,६६२  बराबरको चुन ढुंगा खरिद र ढुवानी सेवा लिएको	३ करोड ३८ लाख
सुरेन्द्र गोयल (४६,४६,४००)	अरविन्द ईम्पोरियम प्रा. लि.मा शतप्रतिशत शेयर	२०,४१,४२,१०२ बराबरको डिजल जिप्सम खरिद	२९,७७,८४,९४३ बराबरको डिजल जिप्सम खरिद	९ करोड ३६ लाख
पुनम गोयल (४२,५९,२००)	सप्तकोशी सिमेन्टमा २५% शेयर र संचालक रहेको	२,८५,४९,०९१ बराबरको क्लिंकर खरिद	२७,६२,६२६ बराबरको कोइला खरिद	२ करोड ५८ लाख कमि क्लिंकरबाट कोइला बनेको
सुरेन्द्र गोयल लगायत अन्य संचालक	स्टार लाईम ईण्डष्ट्रिज प्रा. लि. मा सुरेन्द्र गोयल लगायतको शेयर कम्तिमा १७% शेयर र गोयल अध्यक्ष रहेको ।	९,२३,८८,४५८ बराबरको चुन ढुंगा खरिद	१,२०,००,५९६ बराबरको चुन ढुंगा खरिद	७ करोड कमि
नन्दकिशोर मुन्दडा	टेक्नो जया ज्वेलरी प्रा. लि.	३,६८,९,४,१७४ बराबरको चाँदी खरिद	२६,६०,५७८ बराबरको चाँदी खरिद	३ करोड ४२ लाख कमि

गत श्रावण महिनामा शिवमको कार्यालयमा पुगेका एक लगानीकर्ताले फेसबुकमा लेखेको यो भनाइ पनि कम चाख लाग्दो छैन । हेरौ ति लगानीकर्ताको लेखाई जस्ताको तस्तै

आज शिवम सिमेन्टको कार्यालयमा गएर वार्षिक प्रतिवेदन माग्दा त्यहाँ बसेकी एक कर्मचारीले मसँग छैन भन्ने जवाफ दिएपछि तिमीसँग हैन कम्पनीसँग मागेको भनेपछि यता र उता फोन घुमाइन र एकजना बाहिर आएर भित्र लगेर चिया पानीको प्रवन्ध गराउँदै अर्का एकजनाकोमा लगे र ती रहेछन प्रमुख वित्त अधिकृत । उनले पनि वार्षिक प्रतिवेदन नबनेको बताए । पब्लिक कम्पनी त्यो पनि प्रिमियममा आइपिओ जारी गर्दैछ सम्भावित लगानीकर्ता वार्षिक प्रतिवेदन लगायत अध्ययन सामग्री लिन खोज्दा उपलब्छ छैन भन्छन ।

हरे शिव यो कम्पनी सत्यम (भारतको सत्यम कम्प्युटर) जस्तो बन्ने हो कि श्रीराम (नेप्सेमा सूचीकृत श्रीराम सुगर मिल्स) जस्तो बन्ने हो ?

धितोपत्र वोर्डले के हेरेर स्वीकृति दिएको होला लगानीकर्तालाई लगानी गर्न चाहिने पर्याप्त सूचना समेत छैन । वेवको जमाना छ तर वेव जोगीको घर जस्तो छ । जय अलख निरन्जन शिवम

प्रमुख वित्त अधिकृतले यति भन्न चाहिँ भ्याए कि - होंग्शी शिवममा शिवमको २०% लगानी छ र त्यताबाट आउने लाभले प्रतिशेयर आम्दानी ६० हुन्छ । लौ है आफैं बिचार गरौं । मैले आज गरेको अनुभव संक्षेपमा बताएँ । इति संक्षिप्त शिवम पुराण प्रथम अध्याय समाप्तम ।

कानूनको अनुपालना

कानुनको अनुपालनामा पनि कम्पनी अत्यन्त कम्जोर देखिन्छ । पब्लिक कम्पनीमा दर्ता भए पनि पारिवारिक वर्चस्व नै हुनसक्ने सम्भावना बढी छ । कम्पनीले वार्षिक प्रतिवेदन समेत तयार गरेको पाइएको छैन । कम्पनी ऐनका अनुपालनाको कुरा समेत पालना नगरेको कम्पनीले अब धितोपत्र कानुनका थप प्रावधान समेत अनुपालना गर्नुपर्नेछ ।

लगानी निर्णय

लगानी निर्णय गर्न सघाउ पुर्याउने विवरणपत्रमा प्रशस्त त्रुटी र असंगत कथन पर्याप्त भेटिन्छ । आव २०७४/७५ को वासलात र नाफा-नोक्सान हिसाब विवरणपत्रमा उल्लेख गरिएको भए पनि त्यो कति भरपर्दो हो भन्ने यकिन गर्न सकिन्न भन्ने माथि उल्लेखित केहि तथ्यले प्रष्ट पार्छ । प्रकाशित विवरण अनुसार निकट भविष्यमा नै कम्पनीले १५ प्रतिशत नगद लाभांशसहित (आइपिओ बाँडफाँड पश्चात लगत्तै) साधारणसभा आव्हान गर्नेछ । यस हिसाबले रु. ३ सयमा लगानी गर्नेलाई वार्षिक ५ प्रतिशत र २ सयमा लगानी गर्नेलाई ७.५ प्रतिशत लाभ प्राप्त हुने देखिन्छ । त्यस्तै आव २०७५/७६ मा पनि यति नै लाभ प्राप्त हुने देखिन्छ भने आव २०७६/७७ देखि २० प्रतिशत लाभ दिने प्रक्षेपण गरेको छ । आव ७४/७५ मा १५ प्रतिशत लाभको लगभग सुनिश्चित छ ।

बजारबाट लाभ लिने सोचाई रहेकाको लागि भने सुनिश्चित गर्न सकिनन् । आव २०७४/७५ को लेखापरीक्षण भएको वित्तीय विवरण अनुसार नेटवर्थ १६१.६१ रहेको हुँदा पहिलो कारोबार दायरा १६१.६१ देखि ४८४.८४ मा हुनेछ ।

शिवम र संयोग 

शिवम अर्थात भगवान शिव । कम्पनीले गत श्रावणमा शेयर जारी गर्दा पनि भगवान शिवकै महिमायुक्त महिना परेको थियो । अहिले जारी गर्ने बेला पनि शिवकै महिमायुक्त श्रीस्वस्थानी व्रतकथा र शिवरात्री पर्वको समय परेको छ । यस हिसाबले शिवमको शेयरमा शिवको संयोग गजब परेको छ । गाँजा भांग भगवान शिवको प्रिय वस्तु भएको हुँदा शिवमको शेयर पनि गाँजाभांग जस्तै प्रिय बन्ला कि नबन्ला समयले बताउनेछ । तर विवरणपत्र हेर्दा गाँजाभांग नै खाएर तयार पारेको जस्तो देखिन्छ ।