शेयरबजारको इन्डेक्स र पूँजीकरण

आधार पूँजीकरण प्रकाशन आवश्यक

भारतको बीएसई (बम्बे स्टक एक्सचेन्ज) को सेन्सेक्स (सेन्सेटिभ इन्डेक्स) ५० हजारभन्दा माथि पुगेको छ l बीएसई संसारका ठूला एक्सचेन्जको सूचीमा १०सौं स्थानमा पर्छ l भारतकै नेशनल स्टक एक्सचेन्जको निफ्टीफिफ्टी पनि १६ हजारको  बाटोमा छ l सेन्सेक्स ३० र निफ्टी ५१ वटा कम्पनीको कारोबार मापन गर्ने इन्डेक्स हो l ३० र ५१ भित्र पनि प्रभाव जमाउने कम्पनीले इन्डेक्सलाई तलमाथि पारिरहेका हुन्छन् l नेपालमा कारोबार मापन गर्ने विशेष समूह छैन l नेपालको इन्डेक्समा सूचीकृत सबै कम्पनीको कारोबार मापन हुन्छ l सबै कम्पनीको मापन गरिए पनि १ वा २ कम्पनीको कारोबार र मूल्य वृद्धि वा कमिले इन्डेक्सलाई तलमाथि पार्छ l अहिलेसम्म नेपालको इन्डेक्स र पूँजीकरणलाई तलमाथि पार्नमा पूँजीका हिसाबले छैठौं ठूलो कम्पनी नेपाल टेलिकम अग्रस्थानमा छ र यो क्रम अझ केही वर्षसम्म कायम रहने अनुमान गर्न सकिन्छ l

नेपाल स्टक एक्सचेन्ज (नेप्से) ले सूचीकृत कम्पनीलाई (१) वाणिज्य बैंक, (२) विकास बैंक, (३) वित्त कम्पनी, (४) व्यापार, (५) होटेल तथा पर्यटन, (६) जलविद्युत, (७) जीवन विमा, (८) निर्जीव विमा, (९) उत्पादन तथा प्रशोधन (१०), लघुवित्त (११), लगानी र (१२) अन्य गरी १२ वटा समूहमा बाँडेको छ l म्युचुअल फण्डलाई पनि छुट्टै समूहमा राखेको छ l ऋणपत्र सूचीकरण भएर कारोबार भईरहे पनि यसको समूह छैन l यसको कारोबार गणनामा आएको छैन l म्युचुअल फन्डको समूहगत इन्डेक्स गणना गरिए पनि नेप्से इन्डेक्स गणनामा समावेश गरिएको छैन l यी हरेक समूहको आ-आफ्नो समूहगत सूचक गणना हुन्छ l

इन्डेक्स गणनाका आधार

इन्डेक्स गणनामा पूँजीकरण मुख्य आधार हुन्छ l पूँजीकरण भनेको एक कम्पनीको हकमा कुल सूचीकृत शेयर र कारोबार दिनको अन्तिम मूल्यको गुणनफल हो l बजार पूँजीकरणको हकमा सम्पूर्ण सूचीकृत कम्पनीको पूँजीकरणको योग हो l कारोबार समयमा यो बदलिरहन्छ l शेयर मूल्य घट्न वा बढ्नासाथ् पूँजीकरण र इन्डेक्समा हुने उतारचढाव वास्तविक समय (रियल टाइम) मा हेर्न देख्न सकिन्छ l सिद्धान्तत पूँजीकरणका लागि प्रवाहित (फ्लोटेट) शेयरलाई मात्र लिईन्छ l नेपालमा सम्पूर्ण शेयरलाई गणना गरिन्छ l इन्डेक्स आधार र दैनिक पूँजीकरणको अनुपात हो l आधार पूँजीकरण कुनै एकदिनको कारोबारलाई आधार मानेर लिईन्छ र नयाँ कम्पनी र हकप्रद शेयर थप हुँदै जाँदा आधार पूँजीकरण पनि बढ्दै जान्छ l मानौं पहिलो दिन १ अर्ब रुपैयाँ आधार पूँजीकरण थियो र त्यसको १० दिनपछि १ करोड रुपैयाँ चुक्ता पूँजी भएको कम्पनी सूचीकरण भएर त्यसको अन्तिम कारोबार मूल्य ३ सय रुपैयाँ भएमा ३ करोड रुपैयाँ थप भई आधार पूँजीकरण १ अर्ब ३ करोड रुपैयाँ कायम हुन्छ l भोलिपल्टदेखि दैनिक पूँजीकरण (थपिएको कम्पनीसहित) लाई पछिल्लो आधार पूँजीकरण १ अर्ब ३ करोड रुपैयाँले पहिले जस्तै भाग गरेर दैनिक इन्डेक्स मापन गरिन्छ l त्यस्तै, ३० दिनपछि २ करोड रुपैयाँ चुक्ता पूँजी भएको कम्पनीले ५० प्रतिशत हकप्रद शेयर जारी गर्न बुक क्लोज गरेको भोलिपल्ट आधार पूँजीकरण थपिन्छ l अन्तिम कारोबार मूल्य ३ सय रुपैयाँ भएमा समायोजित मूल्य २ सय ३३ रुपैयाँ हुन्छ र ३ लाख कित्ता शेयरको पूँजीकरण ६ करोड ९९ लाख रुपैयाँ हुन्छ l यहाँ हकप्रद शेयरले ९९ लाख रुपैयाँ पूँजीकरण थप भएको हुँदा आधार पूँजीकरणमा ९९ सय लाख रुपैयाँ थप भएर १ अर्ब ३ करोड ९९ लाख रुपैयाँ कायम हुन्छ l एवम् क्रमले आधार पूँजीकरण बढ्दै जान्छ l बोनस शेयरले आधार पूँजीकरण नबढाउने कारणको रुपमा यसमा थप हुने अङ्कित मूल्यलाई मूल्य समायोजनमा समावेश नगरिएको कारण यस्तो भएको हो l माथिको हकप्रदको उदाहरणमा यदि उल्लेखित ५० प्रतिशत बोनस भएको भए मूल्य समायोजन मूल्य २ सय रुपैयाँ हुन्थ्यो l  समायोजन अघिको अन्तिम मूल्य र समायोजन पछिको मूल्यले पूँजीकरणमा कुनै परिवर्तन नल्याउने हुँदा बोनसले आधार पूँजीकरण परिवर्तन हुन्न l   

पूँजीकरण र इन्डेक्समा योगदान

नेपालको शेयरबजारको कुल पूँजीकरण ३७ खर्ब २ अर्ब ८१ करोड ८९ लाख ५० हजार रुपैयाँ  र नेप्से इन्डेक्स २ हजार ६ सय ७४ दशमलव ३५ छ l (२६ चैत, २०७७, नेप्से) नेप्सेले देखाएको पूँजीकरणमा कारोबार रोक्का रहेका कम्पनी पनि समावेश देखिन्छ l समूह र कम्पनिगतरुपमा हेर्दा पूँजीकरण र इन्डेक्समा कति योगदान छ तालिकामा देखाईएको छ l

 

समूहगत पूँजीकरण र इन्डेक्समा योगदान
क्रसं	समूह		पूँजीकरण		योगदान (प्रतिशत)
					पूँजीकरण		इन्डेक्स
१	वाणिज्य बैंक		१३,९५,५६,८१,३७,६२३		३७.६८			१,००७.६९
२	जीवन बिमा		३,६४,९२,९९,३१,५३२		९.८५			२६३.४२
३	लघुवित्त		३,६०,३०,१८,४१,७८२		९.७३			२६०.२१
४	अन्य		३,४७,४५,००,००,०००		९.३८			२५०.८५
५	जलविद्युत		२,९७,४०,५४,०२,५४७		८.०३			२१४.७५
६	लगानी		२,९६,२४,३६,६७,८७५		८.००			२१३.९४
७	निर्जीव बिमा		२,६०,०८,०७,४०,१९८		७.०२			१८७.७३
८	उत्पादन तथा प्रशोधन		१,३५,२७,५६,९२,३४०		३.६५			९७.६१
९	विकास बैंक		९७,६७,६५,३९,७८२		२.६३			७०.३३
१०	होटेल तथा पर्यटन		६४,९०,११,२२,६००		१.७५			४६.८०
११	वित्त कम्पनी		३८,२१,४०,६३,८४३		१.०३			२७.५४
१२	व्यापार		२२,९२,३९,०७,४४६		०.६१			१६.३१
कम्पनीगत हिसाबले पूँजीकरण र इन्डेक्समा योगदान
क्रसं		समूह		पूँजीकरण		योगदान (प्रतिशत)
						पूँजीकरण			इन्डेक्स
१		नेपाल टेलिकम		२,०२,६५,००,००,०००		५.४०			१४४.४१
२		नविल बैंक लि		१,७९,२८,६१,०६,७२०		४.८४			१२९.४३
३		नेपाल लाईफ इन्स्योरेन्स लि		१,५२,१३,५३,७४,५५२		४.१०			१०९.६४’
४		नेपाल रिइन्स्योरेन्स लि		१,४४,८०,००,००,०००		३.९१			१०४.५६
५		नागरिक लगानी कोष		१,२६,१४,७०,९८,५५०		३.४०			९१.९१
६		नेपाल पूर्वाधार बैंक लि		१,१७,८०,००,००,०००		३.१८			८५.०४
७		एनआईसी एसिया बैंक लि		१,०६,१५,७५,७१,४०८		२.८६			७६.४८
८		ग्लोबल आईएमई बैंक लि		९५,८३,१९,८८,७३३		२.५८			६८.९९
९		अपर तामाकोशी हाइड्रोपावर लि		९४,४६,२८,००,०००		२.५५			६८.१९
१०		नेपाल इन्भेष्टमेन्ट बैंक लि		७४,४५,५८,५१,४५६		२.०१			५३.७५

     स्रोत: २६ चैत, २०७७ को कारोबारमा आधारित

इन्डेक्सको तुलना

इन्डेक्सलाई चलायमान गराउन केही कम्पनीको मात्र भूमिका हुन्छ भन्ने तालिकामा उल्लेखित १० वटा कम्पनीले देखाएको छ l इन्डेक्स र अङ्कमा झन्डै क्रमशः ३५ प्रतिशत र ८ सय २७ को योगदान दिएको छ l अर्को पाटो भनेको सूचीकरणमा थपिने कम्पनीले पनि यसमा योगदान दिएको हुन्छ l नयाँ थपिएका दश स्थानमा परेका रिइन्स्योरेन्स, पूर्वाधार बैंक र तामाकोशीले मात्र अङ्कमा २ सय ५८ र इन्डेक्समा १० प्रतिशतको योगदान दिएका छन् l २०७२ सालको करिव १९ सय र अहिलेको करिव २७ सय अङ्कको हिसाबले बढी भए पनि  गुणात्मक हिसाबले कुन बढी हो भन्नलाई यसको आधार पूँजीकरणसँग तुलना गर्दा मात्र थाहा हुन्छ l ५ रोपनी जग्गामा ५ मुरी फल्नु र १० रोपनी जग्गामा १० मुरी फल्नु मुरीको अङ्क बढी भए पनि गुणात्मकरुपमा बराबर हो l अहिले यस्तै ५ रोपनी जग्गा थपिएको हो l नेप्सेले बजार अध्येयताका लागि साप्ताहिकरुपमा आधार पूँजीकरण सार्वजनिक गर्नु आवश्यक छ l

३१ चैत २०७७, आर्थिक अभियान 

https://www.abhiyandaily.com/newscategory-detail/385526

 

इन्डेक्स गणना र एसियन शेयरबजारको इन्डेक्स

इन्डेक्सको तुलना निरर्थक

नेपालको शेयर कारोबार मापन गर्ने इन्डेक्स यति र उति पुग्छ भन्ने बारम्बार सुनिन्छ l सँगसँगै जस्तै आएको भारतको नेशनल स्टक एक्सचेन्ज लिमिटेड (एनएसई) को मानक इन्डेक्स निफ्टी फिफ्टी १५ हजार बिन्दुको हाराहारीमा पुगेको हुँदा नेप्से पनि १० हजार पुग्नुपर्छ भन्ने पनि सुनिन्छ l ‘नेप्से’ नेपालको शेयर कारोबार मापकको नाम र नेपाल स्टक एक्सचेन्ज लिमिटेडको संक्षिप्त नाम पनि हो l नेप्से नेपालको मानक इन्डेक्स हो l यसका अतिरिक्त विभिन्न १३ वटा छुट्टै सब इन्डेक्स पनि छन् l त्यस्तै, प्रवाहित शेयरको मात्र कारोबार मापन गर्ने प्रवाहित (फ्लोट) इन्डेक्स पनि छ l कम्पनीलाई ‘ए’, ‘बि’, ‘जि’ र ‘जेड’ मा वर्गीकरण गर्नु अघि नेप्सेले तत्कालिक अवस्थामा विभिन्न इन्डीकेटरको आधारमा ‘क’ वर्ग मा राखेको हाल कुनै अर्थ नभएको कम्पनीको मात्र कारोबार मापन गर्ने सेन्सेटिभ र सेन्सेटिभ फ्लोट इन्डेक्स पनि  छ l यी जे जति इन्डेक्स छन् ति सबैको गणना विधि एकै हुन्छ l अहिले संसारभरका एक्सचेन्जले कारोबार मापनको लागि अपनाएको विधि एस एण्ड पी (स्ट्यान्डर्ड एण्ड पूअर) हो l

केही एसियाली सूचक

शेयर कारोबारीले इन्डेक्सलाई सर्वस्व जत्तिकै माने पनि यो एउटा सामान्य मार्गदर्शन मात्र हो l यसलाई व्यक्ति-व्यक्तिले आफ्नो अनुकुल पनि बनाउन सक्छन l यसको मापन निश्चित इन्डिकेटरको आधारमा गरिन्छ l सूचीकृत सबै कम्पनीको र निश्चित कम्पनी मात्र राखेर मापन गर्नसकिन्छ l शुरुवाती चरणमा सबै कम्पनीलाई समेटेर इन्डेक्स मापन गरे पनि कम्पनीको सङ्ख्या बढ्दै जाँदा निश्चित इन्डिकेटरको आधारमा सिमित कम्पनी राखेर मापन गर्ने विश्वव्यापी प्रचलन छ l इन्डेक्स गणनाले विगत र वर्तमानको पूँजीकरणको तुलना गर्दै भविष्यको आंकलन गर्न सकिन्छ l केही एसियाली देशको इन्डेक्स तालिकामा देखाईएको छ l

केही एसियाली देशका इन्डेक्स र आधार अंक

क्र.सं.	इन्डेक्स र देश	इन्डेक्स	आधार अंक
१	एस एण्ड पी एसएल २० (श्रीलंका)	२,८६७	१००
२	बीएसआई (भुटान)	९६०	१,०००
३	सेन्सेक्स (बीएसई-भारत)	५०,०३०	१००
४	निफ्टी फिफ्टी (एनएसई-भारत)	१४,८६७	१,०००
५	हांगसेंग (हंगकंग)	२८,९३९	१००
६	कोप्सी (कोरिया)	३,११३	१००
७	टोपिक्स (जापान)	१,९७१	१००
८	केएसई - १०० (पाकिस्तान)	४४,३००	१,०००
९	डीएसई - ३० (बंगलादेश)	१,९०१	१०००
१०	शांघाई सेन्जेन कम्पोजिट इन्डेक्स (चिन)	३,४८४	१००

स्रोत : सम्बन्धित देशका स्टक एक्सचेन्ज (२०२१, अप्रिल १ देखि ४ सम्मको कारोबारमा आधारित)

सूचक गणना

शेयर कारोबारको मापन गणना गरिने इन्डेक्स कम्पनीले दिएको लाभ वा कम्पनीका शेयर मूल्यको औसत दुवै होइन । इन्डेक्सलाई प्रभाव पार्ने केही सिमित कम्पनी मात्र हुन्छन l ठूलो पूँजी वा बढी मूल्यले यसलाई प्रभाव पार्छ l एकै कम्पनीले इन्डेक्सलाई तलमाथि जता पनि लानसक्छ l नेपालको हकमा नेपाल टेलिकमले प्रभाव पार्दै आएको छ l यद्धपि टेलिकमको भन्दा बढी पूँजी भएका (ग्लोबल र पूर्वाधार बैंक) कम्पनी सूचीकरणमा भए पनि यी २ कम्पनीले इन्डेक्सलाई प्रभाव पार्न सकेका छैनन l कुल पूँजीकरणको आधारमा टेलिकमको बजार हिस्सा झन्डै ६ प्रतिशत छ l यसको मूल्यमा आउने उतारचढावले इन्डेक्सलाई प्रभाव पार्छ l पूँजीभन्दा मूल्यले किन कसरी के प्रभाव पार्छ भन्ने बुझ्न पहिला यसको गणना कसरी हुन्छ बुझ्नपर्छ l इन्डेक्स कुनै एकदिनको आधार बजार पूँजीकरण र दैनिक पूँजीकरणको अनुपात हो । आधार पूँजीकरण र त्यसपछिका हरेक दिनको पूँजीकरणका २ वटा अंक लिएर इन्डेक्स मापन गरिन्छ । आधार पूँजीकरण नयाँ कम्पनी सूचीकरण र हकप्रद समायोजन भएपछि परिवर्तन हुँदैजान्छ । बोनस शेयरले आधार पूँजीकरण परिवर्तन हुँदैन । मानौं इन्डेक्स गणना शुरु गर्ने दिन सूचीकृत कम्पनीको बजार पूँजीकरण १ अर्ब रुपैयाँ थियो भने पहिलो दिनको लागि इन्डेक्स मापन १ हुन्छ l यस्तो हिसाब १ अर्ब रुपैयाँलाई सोही रकमले भाग गर्दा आउँछ l यसरी भाग गर्दा आउने प्रतिफल १ नै सो दिनको इन्डेक्स हो l यो १ अङ्कलाई १ सय वा १  हजार मान्न सकिन्छ l भोलिपल्ट बजार पूँजीकरण बढेर १ अर्ब १० करोड रुपैयाँ भएमा आधार पूँजीकरणको रुपमा स्थिर रहने १ अर्ब रुपैयाँले १ अर्ब १० करोड रुपैयाँलाई भाग गरेर सो दिनको इन्डेक्स १ सय १० वा १ हजार १ सय र प्रतिशतमा व्यक्त गर्दा १० प्रतिशत हुन्छ l त्यसको भोलिपल्ट बजार पूँजीकरण घटेर १ अर्ब ८ करोड रुपैयाँ कायम भएमा उही स्थिर आधार पूँजीकरण १ अर्ब रुपैयाँले भाग गर्दा इन्डेक्स १ सय ८ वा १ हजार ८० हुन्छ l इन्डेक्सलाई पहिलो दिन एक, १ सय, वा १ हजार जति अङ्कबाट शुरु गरे पनि तथ्यमा फरक पर्दैन l नेपाल लगायत धेरै देशमा पहिलो दिनलाई १ सय बिन्दु मानी गणना गर्ने गरिएको छ l

गणनाका आधार र तुलना

माथि नै भनियो गणना जति अङ्कबाट पनि गर्न सकिन्छ l तालिकामा देखाईएका १० वटा इन्डेक्समध्ये रोयल सेक्युरिटीज एक्सचेन्ज अफ भुटानको इन्डेक्स गणना सबैभन्दा कान्छो हो l भुटानले इन्डेक्स गणना सन् २०१९ बाट शुरु गर्दा पहिलो दिनलाई १ हजार मानेको छ l त्यस्तै, १ हजार अङ्कलाई आधार मानेका अन्य इन्डेक्समा भारतको एनएसईको मानक इन्डेक्स निफ्टी फिफ्टी, पाकिस्तान स्टक एक्सचेन्जको मानक इन्डेक्स केएसई - १०० र  बंगलादेशको ढाका स्टक एक्सचेन्जको डीएसई - ३० रहेका छन् l भारतको बीएसईको मानक इन्डेक्स सेन्सेक्स १ सय अङ्कबाट गणना गरिएको हो l सेन्सेक्समा ३० वटा कम्पनीको मात्र कारोबार मापन गरिन्छ l अहिले भुटानको इन्डेक्स घटेको छ l यसको मतलब दैनिक पूँजीकरण आधार पूँजीकरणभन्दा तल झरेको छ l पूँजीकरण घट्नुको अर्थ कम्पनीको मूल्य घट्नु हो l मूल्य घटे पनि कारोबार रकम बढ्न सक्छ l कारोबार रकम बढ्नु इन्डेक्स बढ्नु हैन l थोरै कित्ता मात्र कारोबार भएमा पनि मूल्य बढेमा इन्डेक्स बढ्छ l

निफ्टी करिब १५ हजार भएको तर, नेपालमा कहिले होला भन्ने चर्चा चल्दा यसको गणना विधिलाई बुझ्न सकेको भए यस्तो कुरै आउने थिएन l निफ्टीको आधार गणना बिन्दु १ हजार हो भने नेप्सेको आधार गणना बिन्दु १ सय हो l निफ्टीलाई नेपालको गणना विधि अनुसार हेर्दा आजको दिनमा यसको इन्डेक्स १५ सय हाराहारी हो l त्यस्तै, नेप्सेलाई निफ्टीको गणना अनुसार हेर्ने हो भने २७ हजार हाराहारी हो l संसारकै ठूलो एक्सचेन्जको सूचीमा १०सौं स्थानमा पर्ने बीएसई र ११ रौँ मा पर्ने एनएसई दुबैको आ-आफ्नै विशेषता छन् l भारतमै यी दुई एक्सचेन्जको तुलना इन्डेक्सको आधारमा गरिन्न l त्यही भएर संसारका कुनै पनि एक्सचेन्जको इन्डेक्स कुनै पनि अर्को एक्सचेन्जको इन्डेक्ससँग कहिले पनि तुलना गरिन्न l इन्डेक्स बाहेक अरु कुरामा तुलना हुनसक्छ l इन्डेक्स जति पनि पुग्नसक्छ यसको कुनै सिमाना हुन्न l इन्डेक्स नै लगानीको सर्वोच्च मानक हुन्न l

२४ चैत २०७७, आर्थिक अभियान 

https://www.abhiyandaily.com/newscategory-detail/385160